رسالت

بخش اول

باسمه تعالی
تخلیه
از دل بزدای، جمله وسواس ز خویش
کبر و حسد و شرار انفاس ز خویش
گرخانه‌ی دل ز تیرگی پاک شود
آید به دلت فروغ اخلاص ز خویش

شرح جداگانه هر مصرع از رباعی "تخلیه"

مصرع اول:

"از دل بزدای، جمله وسواس ز خویش"
در این مصرع، شاعر دستور به تزکیه‌ی قلب و رهایی از وسواس‌های فکریمی‌دهد.

• "از دل بزدای": تأکید بر پاک‌سازی درونی دارد، یعنی نه‌تنها در ظاهر، بلکه از عمق وجود باید وسواس را دور کرد.
• "جمله وسواس": شامل هرگونه وسوسه، تردید بیهوده و افکار مزاحم است که انسان را از آرامش و یقین بازمی‌دارد.
• "ز خویش": نشان می‌دهد که این کار یک وظیفه‌ی شخصی است و هر فرد باید خودش بر روی اصلاح نفس کار کند.

مصرع دوم:

"کبر و حسد و شرار انفاس ز خویش"
در این مصرع، شاعر به سه صفت مذموم اخلاقیاشاره می‌کند که باید از آنها دوری کرد:

• "کبر": غرور و خودبزرگ‌بینی که مانع رشد معنوی انسان می‌شود.
• "حسد": حسادت که باعث ناراحتی درونی و تخریب روابط انسانی می‌شود.
• "شرار انفاس": کنایه از گفتار سوزاننده و مخرباست، یعنی سخنانی که از روی خشم، نفرت یا تکبر بیان می‌شوند و باعث آزار دیگران می‌شوند.

مصرع سوم:

"گر خانه‌ی دل ز تیرگی پاک شود"
در این مصرع، شاعر دل را به خانه‌ای تشبیه می‌کندکه اگر از آلودگی‌ها پاک شود، آماده‌ی پذیرش نور خواهد بود.

• "خانه‌ی دل": دل انسان مانند خانه‌ای است که می‌توان آن را تمیز یا آلوده کرد.
• "تیرگی": اشاره به صفات ناپسند، شک و تردید، و آلودگی‌های معنوی دارد.
• "پاک شود": شرط رسیدن به روشنایی و اخلاص این است که ابتدا این تیرگی‌ها را بزداییم.

مصرع چهارم:

"آید به دلت فروغ اخلاص ز خویش"
در این مصرع، نتیجه‌ی تخلیه‌ی نفس از رذایل بیان شده است: رسیدن به اخلاص.

• "آید به دلت": نشان می‌دهد که اخلاص نتیجه‌ای طبیعی و درونی است که پس از پاک‌سازی دل حاصل می‌شود.
• "فروغ اخلاص": اخلاص مانند نوری است که پس از رفع تیرگی‌ها در دل می‌تابد.
• "ز خویش": تأکید بر این نکته که اخلاص از درون خود انسان می‌جوشد و چیزی نیست که از بیرون تحمیل شود.

جمع‌بندی:

شاعر در این رباعی به مراحل تهذیب نفساشاره می‌کند:

1. پاک‌سازی درون از وسواس، غرور، حسادت و سخنان ناپسند(مصرع اول و دوم)
2. ایجاد فضایی پاک در دل برای پذیرش نور حقیقت(مصرع سوم)
3. رسیدن به اخلاص و صفای باطن(مصرع چهارم)

این یک مسیر عرفانی و اخلاقی است که در بسیاری از آموزه‌های دینی و حکمت‌های اخلاقی توصیه شده است.

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی