رسالت

عقل بالملکه
عقلی که بود پر ز انوار یقین
بیزار ز بحث و ز جدال است، متین
دریای یقین است ، بود صادق و پاک
هر گفته‌ی او نور جان است، نگین

شرح و تفسیر رباعی "عقل بالملکه"

این رباعی، توصیفی از "عقل بالملکه" ارائه می‌دهد، که در فلسفه و عرفان، به عقلی گفته می‌شود که به کمال رسیده و از نور یقین بهره‌مند است. اکنون به شرح و تفسیر هر مصرع می‌پردازیم:

مصرع اول:

"عقلی که بود پر ز انوار یقین"
🔹 این مصرع نشان می‌دهد که "عقل بالملکه" غرق در نور یقین است. یقین در اینجا به معنای دانشی است که بدون تردید، راسخ و پایدار است.
🔹 "انوار یقین" اشاره به نوعی آگاهی و بصیرت دارد که از حقیقت سرچشمه می‌گیرد. در عرفان، یقین سه مرتبه دارد:

1. علم‌الیقین:آگاهی نظری از حقیقت
2. عین‌الیقین:مشاهده مستقیم حقیقت
3. حق‌الیقین:یکی شدن با حقیقت
   🔹 "عقل بالملکه" در این رباعی، عقلی است که به مرتبه‌ی یقین رسیده و در پرتو آن روشن شده است.

مصرع دوم:

"بیزار ز بحث و ز جدال است، متین"
🔹 این مصرع ویژگی مهم "عقل بالملکه" را بیان می‌کند: پرهیز از جدال‌های بیهوده و ناپسند.
🔹 "بحث" و "جدال" اگر در جهت حقیقت نباشند، تنها باعث تفرقه و سردرگمی‌می‌شوند. عقل بالملکه، نیازی به این جدال‌ها ندارد، زیرا حقیقت را درک کرده است.
🔹 "متین" به معنای استوار و محکم است. یعنی این عقل بدون آنکه نیاز به مجادله داشته باشد، استوار و پابرجاست.
🔹 این نکته با سخن حضرت علی (ع) هماهنگ است:
"مَنْ تَکَلَّمَ فِی غَیْرِ حَاجَةٍ سَمِعَ مَا لَا یُرْضِیهِ"
"کسی که بیهوده سخن بگوید، چیزهایی خواهد شنید که خوشایندش نیست."(نهج‌البلاغه، حکمت ۳۸۲)

مصرع سوم:

"دریای یقین است، بود صادق و پاک"
🔹 در این مصرع، عقل بالملکه به "دریای یقین" تشبیه شده است. دریا نماد بی‌کرانگی، عمق و عظمت است.
🔹 "صادق و پاک" نشان‌دهنده‌ی ویژگی‌های این عقل است:

• صداقت:یعنی این عقل چیزی جز حقیقت را نمی‌پذیرد.
• پاکی:یعنی از شک، وهم، گمان‌های نادرست و آلایش‌های فکری دور است.
  🔹 این مصرع اشاره به این دارد که عقل بالملکه، مانند دریایی زلال و بی‌کران، سرشار از معرفت خالص است.

مصرع چهارم:

"هر گفته‌ی او نور جان است، نگین"
🔹 این مصرع نشان‌دهنده‌ی تأثیر کلام عقل بالملکه است.
🔹 "نور جان" یعنی سخنان این عقل نه‌تنها روشن‌کننده‌ی ذهن، بلکه حیات‌بخش روح و جان انسان است.
🔹 "نگین" نماد ارزش و شکوه است، یعنی سخنان این عقل مانند گوهری درخشان، بی‌بدیل و پرارزش‌اند.
🔹 این مصرع یادآور حدیث نبوی است:
"الکَلِمَةُ الحِکْمَةُ ضالَّةُ المُؤْمِنِ، فَحَیثُ وَجَدَها فَهُوَ أَحَقُّ بِها"
"حکمت، گمشده‌ی مؤمن است؛ پس هرجا که آن را بیابد، شایسته‌ی اوست."(ترمذی، سنن)

جمع‌بندی:

این رباعی، تصویری از "عقل بالملکه" را به زیبایی ترسیم می‌کند:
✔ این عقل از نور یقین لبریز است.
✔ درگیر بحث‌های بیهوده و مجادله نمی‌شود.
✔ مانند دریایی زلال، حقیقت را در خود دارد.
✔ سخنانش روشنگر جان‌ها و همچون گوهری ارزشمند است.

بخش سی و هفت

alirejali.blog.ir