رسالت

باسمه تعالی

مثنوی بهار(۱۳)

این شعر با نگاهی عرفانی و توحیدی به جلوه‌های بهار و طبیعت، تجلی الطاف الهی را در شکوفایی گل‌ها، وزش نسیم و بیداری زمین به تصویر می‌کشد. شاعر از زبان طبیعت، ستایش‌گر خالق یکتاست و در پسِ هر پدیده‌ی بهاری، نشانه‌ای از جمال و جلال خداوند می‌بیند.

شرح و تفسیر ابیات:

۱. گل از خاک روید به حکمِ خدا

نهد بوسه بر کوه و دشتِ بلا
شاعر با اشاره به رویش گل از خاک، بر اراده‌ی الهیدر زنده‌کردن زمین پس از مرگ تأکید می‌کند (اشاره‌ای به آیه‌ی ۹ سوره‌ی حج: "وَتَرَى الْأَرْضَ هَامِدَةً فَإِذَا أَنْزَلْنَا عَلَیْهَا الْمَاءَ اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ...").
«دشت بلا» می‌تواند اشاره به سختی‌ها و دشواری‌های زندگیباشد که گل، نماد امید، بر آن‌ها بوسه می‌زند و این نشاط و حیات در دل سختی‌هارا یادآور می‌شود.

۲. ز الطافِ حق، خنده بر لب زند

به هر سو نسیمی‌زِ عِطرش دمد
روییدن گل و وزیدن نسیم عطرآگین، نشانه‌ای از لطف و رحمت پروردگاراست. این تصویر نشان می‌دهد که بهار، انعکاس زیبایی و لطف خداونددر جهان مادی است و هر حرکت طبیعت، جلوه‌ای از این محبت ازلیدارد.

۳. بپاشد عطرش، به دشت و چمن

رود سر به سجده سوی ذوالمنن
این بیت تسبیح و ستایش طبیعترا بیان می‌کند. طبیعت نه‌تنها زیبا و دل‌انگیز است، بلکه با زبان حال به عبادت و شکرگزاری پروردگارمشغول است. سجده‌ی طبیعت، اشاره به آیه‌ی ۱۸ سوره‌ی حج دارد: "أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یَسْجُدُ لَهُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَمَن فِی الْأَرْضِ...".

۴. چکد قطره‌قطره زِ برگی کبود

نوایی زِ وصلِ بهاران سرود
این تصویر باران و شبنمرا توصیف می‌کند که از برگ‌ها می‌چکد. "برگ کبود" می‌تواند اشاره به برگ‌هایی داشته باشد که تحت رنگ‌پریدگی زمستانقرار گرفته و اکنون با آمدن بهار حیات دوبارهمی‌یابند. "نوای وصل" بیانگر اتحاد دوباره‌ی زمین و بهارو نوعی وصال عاشقانهاست.

۵. به هر سبزه‌زاری زِ عشقِ نهان

به هر غنچه شوری زِ شوقِ جهان
در دل هر سبزهو غنچه، عشقی پنهان نهفته است. این عشق، همان میل ذاتی موجودات به خالقاست که در قالب شور و نشاط طبیعتتجلی می‌یابد. این بیت تداعی‌گر مفهوم "عشق ازلی" در عرفان است که سراسر جهان را فراگرفته است.

۶. به هر دل قراری زِ خورشید جان

به هر موج نوری زِ مهرِ روان
اینجا خورشید جاناستعاره‌ای از ذات الهیاست که به هر دل، آرامش می‌بخشد. موج نور نشانگر فیض دائم خداونداست که سراسر عالم را فراگرفته و پیوسته هدایت و روشناییمی‌بخشد.

۷. به هر نغمه مستی زِ سازِ بهار

به هر اشک عشقی زِ سوزِ نگار
نغمه‌های بهاری همچون نوای موسیقی آسمانی، دل‌ها را سرمست می‌کند. "اشک عشق" نشانگر شوق روحبه وصال محبوب و سوز درونی سالکدر مسیر حقیقت است.

۸. به هر بزمِ شادی زِ عطرِ جنان

به هر دل امیدی زِ عشق نهان
بزم شادی حاصل فیض الهیاست که عطر بهشترا به مشام جان می‌رساند. امید پنهان در دل‌هاهمان اشتیاق به لقای الهیو دست‌یافتن به حقیقت مطلق است.

۹. نسیمی‌زِ حق، مستیِ جان دهد

به دل‌ها نوای گلستان دهد
نسیم الهی استعاره از رحمت و عنایت خداونداست که جان‌ها را مست و دل‌ها را حیات معنویمی‌بخشد. "نوای گلستان" نماد بشارت به بهشت و آرامش جاودانهاست.

۱۰. به هر برگ، سرّی زِ هستی نهان

نوایی زِ حق گشته در دل هر آن
در هر برگ (نمود کوچک طبیعت) راز و سری از هستی و حقیقتپنهان است. این بیت اشاره به این دارد که هر موجودی آیه‌ای از آیات الهیاست (آیه ۵۳ سوره فصلت: "سَنُرِیهِمْ آیَاتِنَا فِی الْآفَاقِ وَفِی أَنفُسِهِمْ..."). "نوایی ز حق" اشاره به ذکر و تسبیح موجوداتدارد که در عرفان، همه‌ی مخلوقات را ستایش‌گر خداوندمی‌دانند.

۱۱. دلا! مست شو زین بهارِ لطیف

ببین جلوه‌ی عشق را بی‌حریف
شاعر خطاب به دل، دعوت به مستی و سرخوشی عرفانیمی‌کند. "جلوه‌ی عشق بی‌حریف" به عشق الهیاشاره دارد که یگانه و بی‌نظیراست و هیچ چیز دیگری در برابر آن نمی‌ایستد. این بیت نشانگر این است که تماشای بهار حقیقی، انسان را به وجد معنوی می‌رساند.

۱۲. بهار است و دل غرقِ شور و صفاست

همه خاک هستی زِ عشقِ خداست
این بیت تأثیر بهاررا بر شور درونی انسانبیان می‌کند. "خاک هستی" نماد کل آفرینشاست که از عشق الهیسرچشمه گرفته (الهام از حدیث معروف: کُنْتُ کَنْزاً مَخْفِیّاً فَأَحْبَبْتُ أَنْ أُعْرَفَ...).

۱۳. زِ هر غنچه بویی زِ وصلت رسد

به هر دل صفایی زِ رحمت رسد
غنچه‌ها، نماد امید و آغاز وصالهستند. بوی غنچه استعاره از جمال الهیاست که هر کس را که در طلب حقیقت باشد، به وصال محبوب ازلیمی‌رساند. "صفای دل" همان نورانیت و آرامش باطنیاست که از رحمت خداوندبه دل‌ها می‌رسد.

۱۴.زمین غرقِ تسبیحِ پاکِ خدا

فلک مستِ عشق است تا انتها
این بیت اشاره به ذکر و تسبیح دائمی‌موجوداتدارد. از دیدگاه عرفانی، همه‌ی کائنات در حال ستایش حقهستند (آیه ۴۴ سوره اسراء: "وَإِن مِّن شَیْءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ..."). "فلک مست عشق" اشاره به این دارد که عشق الهی، سراسر هستی را فرا گرفتهاست.

۱۵. طبیعت شده جلوه‌ی رازِ دوست

نشان از جمالش به هر جا نکوست
طبیعت، آینه‌ای از رازهای الهیاست. این بیت یادآور این حقیقت عرفانی است که زیبایی‌های ظاهری طبیعت، بازتابی از جمال خداوندهستند و در هر گوشه‌ای از عالم، نشانی از معشوق ازلینمایان است.

۱۶. ببارد زِ لطفش، به هر جان، ز عشق

گشاید زِ رحمت، فراوان ز عشق
لطف و رحمت الهیمانند باران، بر دل‌ها می‌باردو آن‌ها را زنده می‌کند. این بیت اشاره به این دارد که عشق الهی نامحدوداست و هیچ‌کس از آن محرومنیست.

۱۷. بهار است و دل غرقِ شوق و نیاز

رخِ گل شکفته زِ باران، ز راز
بهار، شوق وصال و طلب حقیقترا در دل‌ها بیدار می‌کند. شکفتن گل از باران، راز احیای عشق در دل‌های مردهاست. این تصویر یادآور است که رحمت الهی، سختی‌ها را به شکوفایی و حیات تازهبدل می‌کند.

۱۸. نسیمی‌زِ وصلت به جان‌ها وزید

جهانی زِ عشقِ خدا آفرید
این بیت اشاره به این دارد که هر نسیم بهاری، نشانی از وصلت عاشقانه‌ی جهان با خالق خوددارد. جهانی که ما در آن زندگی می‌کنیم، بر اساس عشق الهیآفریده شده است (اشاره به حدیث: "لَوْلَاکَ لَمَا خَلَقْتُ الْأَفْلَاکَ...").

۱۹. طبیعت چو معشوق در پیچ و تاب

نوایی زِ مستی، سرودِ رباب
این تصویر جنبش و رویش طبیعترا به پیچ‌وتاب معشوقتشبیه می‌کند. "سرود رباب" به آوای شورانگیز عشقاشاره دارد که از مستی و وجد عرفانیبرخاسته و در دل سالکان راه عشقطنین‌اندا

۲۰. زمین شد بهاری زِ فیضِ بهار

دلا مست شو، لحظه‌ها را شمار

شاعر، بهار را فیض و رحمت الهیمی‌داند که بر زمین جاری شده است. این بیت اشاره به احیای طبیعت مردهدارد که همانند رستاخیزاست. دعوت از دل برای مستی معنویو قدر دانستن لحظه‌ها، یادآور این حقیقت است که زندگی زودگذراست و باید از هر لحظه برای قرب الهیبهره برد.

۲۱. بهار است و هر لحظه، صدها فراز

ز خاکِ عدم رُسته، باغِ نیاز

در اینجا شاعر، بهار را زمان شکوفایی معنوی و روحیمعرفی می‌کند. "صدها فراز" اشاره به تحولات معنویو فرصت‌های رشددارد. "ز خاکِ عدم" کنایه از احیای موجودات از نیستیاست که در فلسفه و عرفان، به معنای ظهور از عدم به وجودبا فیض دائمی‌خداوند است.

۲۲. ز هر غنچه بویی ز یار است من

ز هر سبزه شور بهار است من

هر غنچه‌ای که می‌شکفد، بویی از معشوق حقیقیدارد. شاعر، شور و طراوت بهاررا جلوه‌ای از عشق الهیمی‌داند. واژه‌ی "من" در پایان مصرع‌ها، اتحاد عاشق با معشوقرا نشان می‌دهد که شاعر خود را در این بهار، محو در جلوه‌ی حقمی‌بیند.

۲۳.نسیمی‌که بر گل، طراوت دهد

به دل شوق و نور و حرارت دهد

نسیم بهاری، علاوه بر جان‌بخشی به طبیعت، به دل سالکاننیز شور، شوق و گرمای عشقعطا می‌کند. در عرفان، نسیمنماد نفحات رحمت الهیاست که بر قلب انسان وزیده و او را به وصال محبوبنزدیک می‌کند.

۲۴. زمین غرقِ لطف و سماوات شد

بهشتی قرین و کمالات شد

شاعر در این بیت اتصال زمین و آسمانرا به واسطه‌ی فیض بهارینشان می‌دهد. بهار نه‌تنها زمینرا احیامی‌کند بلکه کمالات معنویرا نیز به اهل دلارزانی می‌دارد. این بیت اشاره‌ای ظریف به معاد جسمانی و روحانیدارد، جایی که زمین مانند بهشتمی‌شود.

۲۵. ز هر سبزه سر می‌زند رازها

ز هر گل رسد نغمه‌ی سازها

هر روییدنی، حامل رازی از اسرار هستیاست و هر گلی نغمه‌ای از جمال حقرا می‌سراید. این تصویر به آموزه‌ی قرآنی اشاره دارد:
"وَإِن مِّن شَیْءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ…"(سوره اسراء، آیه ۴۴)
که همه‌ی مخلوقات در حال تسبیح خداوندهستند، هرچند ما آن را درکنکنیم.

۲۶. نسیمی‌که جان را طراوت دهد

به دل شور و شوقِ محبت دهد

در این بیت، شاعر تأثیر معنوی نسیم الهیرا بیان می‌کند. این نسیم، جان‌ها را زنده و باطراوتکرده و شور محبتدر دل‌ها ایجاد می‌کند. این مفهوم به آموزه‌ی محبت الهیاشاره دارد که خالق و مخلوقرا به هم پیوند می‌دهد.

۲۷. شکوفاست هر شاخه از نور و نغز

جهانی ز شادی شود پُر ز رمز

در اینجا نورنماد معرفت الهیو نغزبه معنای لطافت و ژرفااست. هر شاخه‌ی شکوفا، حامل اسرار عمیق هستیاست و جهان پر از رموز عرفانیمی‌شود که برای اهل بصیرت، اشارات و نشانه‌هادارد.

۲۸. به هر برگ، رازی ز هستی عیان

دمی‌از وصال و دمی‌از فغان

شاعر دو سویه‌ی هستیرا بیان می‌کند: وصال و فراق. در هر برگ، رازهایی از وجودپنهان است. دل سالک گاهی از شادی وصالغرق لذت می‌شود و گاهی از دوری معشوقدر فغان است. این تناوب بین وصل و هجراز ارکان سیر و سلوک عرفانیاست.

۲۹. بهار آید و جان بگیرد، قرار

دلی تازه گردد "رجالی"، ز یار

شاعر در پایان، اثر بهار حقیقیرا بر جان سالکبیان می‌کند. بهار، دل را آرامش و قرارمی‌بخشد و برای سراینده، مایه‌ی تجدید عهد با یار حقیقیو تازه شدن دلاست.

جمع‌بندی و پیام کلی شعر:

این سروده، تأملی عرفانی بر بهاراست که در آن، شاعر بهار طبیعترا تجلی عشق و فیض الهیمی‌داند. در این نگاه، هر جلوه‌ی بهارینشانی از محبوب ازلیدارد. شاعر از دل‌ها می‌خواهد که مست از محبت الهیباشند و لحظه‌ها را غنیمت بشمارند.

بهار حقیقیدر این شعر، چیزی فراتر از تغییر فصل است؛ فرصتی برای بیداری قلب، شهود جمال حق و حرکت به‌سوی وصال الهی.

سراینده

دکتر علی رجالی

شرح و تفسیر مثنوی "باران بهار"

---

بیت ۱:

زِ هر قطره باران، پیامِ خداست
پیامی‌زِ الطافِ ربِّ علاست

تفسیر:
باران در این بیت به‌عنوان یک پیام الهی معرفی می‌شود. هر قطره باران در حقیقت حامل پیامی‌از خداوند است، که حاکی از رحمت و الطاف بی‌پایان خداوند است. باران می‌تواند نمادی از نعمت‌ها و برکات الهی باشد که بر بندگان نازل می‌شود.

---

بیت ۲:

چو باران ببارد زِ مهر و وفا
جهان پُر شود از جمالِ خدا

تفسیر:
وقتی باران از مهر و وفای خداوند می‌بارد، به تمام جهان جمال و زیبایی خداوند را می‌بخشد. در این بیت به تاثیر مثبت و گسترده باران اشاره دارد که نه تنها زمین را آباد می‌کند، بلکه عالم را از جمال الهی پر می‌سازد.

---

بیت ۳:

نسیمی‌که آید زِ باغِ بهار
نوایِ خوشِ عشقِ پروردگار

تفسیر:
نسیم بهاری که از باغ بهار می‌آید، شبیه به نوای عشق الهی است. این نسیم روح را نوازش داده و یادآور محبت و عشق خداوند است. در اینجا "باغ بهار" نمادی از زیبایی‌های طبیعت است که همگان را به یاد آفریدگار می‌اندازد.

---

بیت ۴:

زِ هر برگِ سبزی، نشانِ صفاست
زِ هر ذره‌ی خاک، امیدِ بقاست

تفسیر:
هر برگ سبز درخت نماد صفا و پاکی است و هر ذره خاک نیز به‌عنوان امیدی برای بقای زندگی و رشد و تعالی به شمار می‌آید. این بیت نشان‌دهنده ارتباط تنگاتنگ طبیعت با روح انسان و آموزه‌های معنوی است.

---

بیت ۵:

زِ هر قطره باران، پیامِ خداست
پیامِ بزرگی و فضل و عطاست

تفسیر:
بار دیگر تاکید می‌شود که هر قطره باران پیام خداوند است و این پیام حاکی از بزرگی، فضل و عطای الهی است. باران به‌طور نمادین نشانه‌ای از نعمت‌های بی‌پایان و بی‌حد و حصر خداوند است.

---

بیت ۶:

زِ رحمت چو دریای بی‌انتها
ببارد زِ لطفش به ارض و سما

تفسیر:
رحمت خداوند همانند دریای بی‌پایانی است که به‌طور نامحدود از لطف الهی به زمین و آسمان نازل می‌شود. این بیت نشان‌دهنده عمق و گستردگی رحمت خداوند است که همه‌چیز را در بر می‌گیرد.

---

بیت ۷:

چکد هر نسیمی‌زِ باغِ وصال
به دل می‌دهد شوقِ حُسنِ کمال

تفسیر:
نسیم‌هایی که از باغ وصال می‌وزند، در دل انسان شوق و آرزوی رسیدن به کمال انسانی و روحانی را برمی‌انگیزند. "باغ وصال" در اینجا نماد ارتباط انسان با خداوند است و این نسیم‌ها همچون الهامات معنوی در دل انسان ایجاد شوق به کمال می‌کنند.

---

بیت ۸:

زِ هر قطره نوری به دل می‌دمد
رهِ عاشقان را به حق می‌بَرَد

تفسیر:
هر قطره باران نور معنوی‌ای است که به دل عاشقان می‌تابد و آن‌ها را به سمت حقیقت و عشق الهی هدایت می‌کند. در این بیت به تاثیر باران به‌عنوان راهنمایی معنوی اشاره شده است.

---

بیت ۹:

به صحرا، به دریا، به کوه و دمن
نمایان بود جلوه‌ی ذوالمنن

تفسیر:
در این بیت، به زیبایی‌های طبیعت اشاره می‌شود که جلوه‌ای از صفات و الطاف خداوند را نشان می‌دهند. "ذوالمنن" یکی از نام‌های خداوند است که به‌معنی صاحب تمامی‌نعمت‌ها و برکات است.

---

بیت ۱۰:

جهان هر نفس پر زِ اسرار اوست
وجودِ همه غرقِ انوار اوست

تفسیر:
جهان هر لحظه از اسرار و حکمت‌های خداوند پر است و همه‌چیز در این جهان غرق در انوار الهی است. در این بیت به وابستگی تمامی‌موجودات به خداوند و تاثیر انوار الهی بر همه‌چیز اشاره می‌شود.

---

بیت ۱۱:

زِ لطفش زمین، زنده چون جان شود
دل از چشمه‌ی مهر، عطشان شود

تفسیر:
زمین با لطف خداوند زنده می‌شود، همان‌طور که قلب انسان از چشمه‌ی مهر و محبت خداوند به زندگی و نشاط می‌افتد. این بیت به ارتباط حیات طبیعت و دل انسان با رحمت و لطف خداوند اشاره دارد.

---

در ادامه، این الگو در بقیه ابیات نیز تکرار می‌شود. در مجموع، این شعر به‌طور کلی به رحمت‌های خداوند، تاثیرات آن بر طبیعت و انسان، و رابطه معنوی انسان با پروردگار می‌پردازد. باران به‌عنوان نمادی از رحمت الهی معرفی می‌شود که همه‌چیز را زنده می‌کند و به انسان‌ها شوق کمال و معنویت می‌بخشد.

بیت ۱۲:

چو باران ببارد زِ درگاهِ دوست
بروید زِ خاک، آن‌چه مقصود اوست

تفسیر:
در این بیت اشاره به این دارد که باران از درگاه دوست، یعنی از سوی خداوند، می‌بارد. این باران سبب رشد و شکوفایی در خاک می‌شود و آنچه که خداوند اراده کرده، به‌دست می‌آید. همه‌چیز در این جهان بر اساس اراده و خواست الهی تحقق می‌یابد.

---

بیت ۱۳:

زِ هر غنچه‌ای عطرِ ایمان رسد
زِ هر قطره‌ای نورِ قرآن رسد

تفسیر:
هر غنچه‌ای که می‌شکفد، نمادی از ایمان است که با عطر خوش خود بر دل‌ها تاثیر می‌گذارد. از سوی دیگر، هر قطره‌ای از باران نماد نور قرآن است که بر دل‌های جویای حقیقت روشنایی می‌بخشد. در اینجا با استفاده از طبیعت، ایمان و قرآن به‌عنوان دو منبع نور و هدایت انسان معرفی شده‌اند.

---

بیت ۱۴:

جهان گرچه دریایِ طوفان بلاست
پناهِ دل خسته، لطفِ خداست

تفسیر:
در این بیت به دشواری‌های زندگی اشاره می‌شود که گاهی همچون دریای طوفانی است، اما در عین حال، پناهگاه و آرامش برای دل‌های خسته تنها در لطف خداوند است. این بیت یادآور این است که حتی در سخت‌ترین شرایط، رحمت خداوند می‌تواند آرامش‌بخش باشد.

---

بیت ۱۵:

به هر قطره رازی زِ اسرارِ حق
به هر موج، آوای دیدارِ حق

تفسیر:
هر قطره باران حاوی رازی از اسرار الهی است و هر موجی از آب به‌نوعی آوای دیدار با خداوند را به گوش می‌رساند. این بیت نشان‌دهنده‌ ارتباط معنوی و رازهایی است که در هر ذره از طبیعت نهفته است.

---

بیت ۱۶:

نهانی که در برگ و باران عیان بود
حکمتش بر دل عاشقان

تفسیر:
آنچه در ابتدا پنهان و نهان به نظر می‌رسید، اکنون در برگ و باران آشکار می‌شود. حکمت الهی به‌وضوح در طبیعت و عناصر آن نمایان می‌شود و دل عاشقان به آن پی می‌برد. در این بیت اشاره به کشف و شهود معنوی است که از طریق درک و مشاهده طبیعت حاصل می‌شود.

---

بیت ۱۷:

به دریا فتد موجِ لطفِ قدیم
به صحرا رسد رحمتِ او عظیم

تفسیر:
موجی از لطف خداوند به دریا می‌رسد و در صحرا، رحمت عظیم الهی نمایان می‌شود. این بیت نشان‌دهنده‌ فراگیری و گستردگی رحمت خداوند است که در تمام عالم، دریاها، صحراها و همه‌چیز را در بر می‌گیرد.

---

بیت ۱۸:

زِ باران بجوشد امیدِ نهان
که بخشایش اوست فیضِ جهان

تفسیر:
از باران، امید نهانی برمی‌خیزد که نماد بخشایش الهی است. این بخشایش و فیض خداوند است که جهان را زنده و پر از امید می‌کند. در این بیت، باران به‌عنوان نمادی از بخشش و امید معرفی می‌شود.

---

بیت ۱۹:

زِ هر سبزه آید ندای حضور
زِ هر قطره ریزد شمیمی‌زِ نور

تفسیر:
هر سبزه‌ای ندای حضور خداوند را به گوش می‌رساند و هر قطره‌ای از باران همچون عطری از نور الهی می‌ریزد. این بیت به آگاهی انسان از حضور دائمی‌خداوند در تمام موجودات و طبیعت اشاره دارد.

---

بیت ۲۰:

اگر تیره گردد سپهرِ زمان
فروغش دهد نورِ ایمان عیان

تفسیر:
در زمانی که آسمان زندگی انسان تیره و تار می‌شود، نور ایمان به‌وضوح در دل انسان‌ها می‌درخشد. این بیت به تاثیر ایمان در روشن کردن دل‌های تاریک و هدایت به‌سوی نور اشاره دارد.

---

بیت ۲۱:

نه خشکی بماند، نه رنج و ملال
چو باران بریزد زِ لطفِ کمال

تفسیر:
با نزول باران از لطف و کمال خداوند، دیگر نه خشکی‌ای باقی می‌ماند و نه رنج و ملال. رحمت الهی تمام دردها و خشکی‌ها را از بین می‌برد و زندگی را سرشار از برکت و آسایش می‌سازد.

---

بیت ۲۲:

به هر جا که چشمی‌گشایی به راز
بود آشکارا صفاتِ نیاز

تفسیر:
در هر جایی که چشم گشوده شود، صفات نیاز و فقر انسان در برابر خداوند آشکار می‌شود. این بیت به حقیقت وابستگی انسان به خداوند و نیاز همیشگی او به رحمت و کمک الهی اشاره دارد.

---

بیت ۲۳:

زمین از کراماتِ او زنده شد
دلِ خسته از مهرِ او بنده شد

تفسیر:
زمین با کرامت‌های خداوند زنده می‌شود و دل‌های خسته با مهر الهی تسلی می‌یابند. در این بیت اشاره به تاثیرات کرامت و محبت خداوند بر تمام موجودات، از جمله زمین و دل انسان‌ها است.

---

بیت ۲۴:

به وادی اگر دانه‌ای بنگری
نشانِ تواناییِ داوری

تفسیر:
در این بیت، به مشاهده دانه‌ای در وادی اشاره شده که نمایانگر توانایی خداوند در داوری و تدبیر است. هر دانه‌ای که در خاک می‌افتد، نشان‌دهنده‌ قدرت و حکمت الهی است که همه‌چیز را به‌درستی اداره می‌کند.

---

بیت ۲۵:

به هر برگ، حکمت زِ حق آشکار
به هر قطره، لطفش بود برقرار

تفسیر:
در هر برگ، حکمت خداوند نمایان می‌شود و در هر قطره باران، لطف و رحمت الهی پایدار است. این بیت به ویژگی‌های دائم و پایدار حکمت و رحمت خداوند در تمام طبیعت اشاره دارد.

---

بیت ۲۶:

نه برگی فتد بی‌رضایِ ودود
نه موجی رود جز به امرِ وجود

تفسیر:
هیچ برگ از درخت نمی‌افتد و هیچ موجی در دریا حرکت نمی‌کند، مگر به اراده و خواست خداوند. این بیت به توحید عملی و حکمت الهی در اداره‌ جهان اشاره دارد.

---

بیت ۲۷:

زِ لطفش، بهاران شکوفا شود
خزان از نسیمش مسیحا شود

تفسیر:
با لطف خداوند، بهار شکوفا می‌شود و حتی خزانی که به‌نظر مرده می‌آید، از نسیم الهی زنده و نو می‌شود. این بیت به تجدید حیات و تحولاتی که در دست خداوند است، اشاره دارد.

---

بیت ۲۸:

اگر تشنه‌ای، رحمتش چشمه‌سار
اگر خسته‌ای، مهر او غم‌گسار

تفسیر:
اگر تشنه‌ای، رحمت خداوند همچون چشمه‌ساری است که سیرابت می‌کند و اگر خسته‌ای، مهر خداوند همچون پناهی است که غم و درد را از دل می‌زداید. این بیت به مهر و رحمت بی‌پایان خداوند در رفع نیازهای روحی و جسمی‌انسان‌ها اشاره دارد.

---

بیت ۲۹:

به هر جا که بارانِ رحمت رسد
زمین از عطایش به جنّت رسد

تفسیر:
هر کجا که باران رحمت الهی می‌بارد، زمین به برکت و عطای آن، به‌مانند بهشتی از نعمت‌ها و برکات خداوند می‌شود. این بیت به تاثیرات مثبت و پر برکت رحمت الهی بر طبیعت اشاره دارد.

---

بیت ۳۰:

به هر قطره، رازی زِ اسرارِ عشق
نهان در دلِ آب، انوارِ عشق

تفسیر:
در هر قطره باران، رازی از اسرار عشق الهی نهفته است و در دل هر قطره آب، انوار عشق خداوند تابیده است. این بیت به جنبه‌های معنوی و عرفانی آب و باران اشاره دارد و نشان‌دهنده‌ عشقی است که در تمامی‌موجودات و پدیده‌های طبیعی نهفته است.

---

بیت ۳۱:

ز عرفان و دانش بود رهنمون
چراغی فروزان، به دل‌ها فزون

تفسیر:
عرفان و دانش، راهنمایی برای انسان‌ها هستند و چراغی روشن برای دل‌ها فراهم می‌کنند. این بیت نشان‌دهنده اهمیت عرفان و دانش در روشن‌کردن راه انسان به سوی حقیقت است.

---

بیت ۳۲:

به دریا، به صحرا، وزد بر دمن
"رجالی" شکوفاست در هر وطن

تفسیر:
این بیت اشاره به درخت‌های بهاری دارد که در هر مکانی شکوفا می‌شوند و "رجالی" (به عنوان سراینده) نیز در هر سرزمین شکوفا است. این اشاره به تلاش و رشد جهانی در هر مکانی دارد که از فضل خداوند است.

---

سراینده:
دکتر علی رجالی

باسمه تعالی
شرح و تفسیر ابیات منظومه "بهار (۹)"
سراینده: دکتر علی رجالی
۱۴۰۴/۱/۲

۱. بهار بهار است، مستی ز عشق / حیات زمین است، هستی ز عشق

بهار، در اینجا نمادی از تجدید حیات و طراوت است که ریشه در عشق الهی دارد. "مستی ز عشق" اشاره به شور و شعف ناشی از محبت الهی دارد که جان و جهان را سرمست می‌سازد. "حیات زمین" کنایه از زنده‌شدن طبیعت و "هستی ز عشق" تأکید بر این حقیقت عرفانی است که هستی و وجود از عشق حق سرچشمه می‌گیرد.

۲. شود زنده مرده، ز انوار عشق / دهد جان، خداوند اسرار عشق

این بیت به قدرت احیاگر عشق الهی اشاره دارد. عشق خداوند نه‌تنها موجودات زنده را به رشد و تکامل می‌رساند، بلکه حتی مردگان دل را نیز زنده می‌کند. "خداوند اسرار عشق" تأکیدی است بر اینکه راز و رمز اصلی حیات، از ناحیه‌ی پروردگار است.

۳. بهار است فصل گل و گل‌فشان / بهاری ز عشق است، رنگین‌کمان

بهار، فصل شکوفایی طبیعت است و "گل‌فشان" به معنای پراکندگی گل و زیبایی‌های بی‌حد است. در عرفان، "رنگین‌کمان" نماد تنوع جلوات حق است. این بیت بیان می‌کند که بهار حقیقی، انعکاسی از عشق خداوند است که رنگ‌های بی‌شمار رحمت را به نمایش می‌گذارد.

۴. بهاری که از مهر یزدان بود / چراغی به راه شبستان بود

این بیت به نورانیت و هدایت‌بخشی عشق خداوند اشاره دارد. "شبستان" نمادی از تاریکی‌ها و مسیرهای مبهم است که نور عشق الهی، مانند چراغی، روشنگر آن‌هاست.

۵. ز نورش زمین غرق انوار شد / دل از عطر وصلش گرفتار شد

عشق الهی نوربخش همه‌ی هستی است. "غرق انوار" کنایه از فراگیر بودن رحمت حق است و "عطر وصل" نمادی از جذبه‌ی قرب و وصال به پروردگار است که دل را شیفته‌ی خود می‌سازد.

۶. ز باران یزدان جهان زنده شد / نشاطی دگر در دل افکنده شد

باران رحمت الهی نه‌تنها طبیعت را زنده می‌کند، بلکه دل‌های مرده را نیز حیات می‌بخشد. "نشاطی دگر" بیانگر شادی معنوی و طراوت روحانی ناشی از فیض الهی است.

۷. هر آن کس که با عشق همراه شد / ز شوق وصالش، ز دل آه شد

کسی که مسیر عشق الهی را بپیماید، قلبش مشتاق وصال حق خواهد شد. "آه" در اینجا نشان‌دهنده‌ی سوز و اشتیاق عاشق در مسیر وصال است.

۸. ز نورش زمین پر ز پیغام شد / فضا غرق مستی و آرام شد

نور الهی پیامی‌از رحمت و هدایت به سراسر هستی می‌فرستد. این نور، هم مستی عاشقانه و هم آرامش معنوی را به دنبال دارد.

۹. نسیمش پیام وفا می‌دهد / به دل‌ها نوید بقا می‌دهد

نسیم بهاری که تجلی رحمت الهی است، وفاداری پروردگار به بندگانش را گوشزد می‌کند و نوید بقای جاودان در سایه‌ی محبت الهی را به دل‌ها می‌رساند.

۱۰. نهالی که از مهر حق پا گرفت / کمالش ز فیض خدا جا گرفت

رشد و کمال هر موجودی در گرو مهر و فیض الهی است. این بیت تأکیدی بر وابستگی همه‌ی موجودات به عنایت پروردگار دارد.

۱۱. بهاران به الطاف حق شد به بار / دلی پر ز شوق و دلی بی‌قرار

بهار محصول لطف خداوند است. در این فضای معنوی، دل‌ها مملو از شوق و بی‌قراری وصال الهی می‌شوند.

۱۲. هر آن کس که با حق هم‌آواز شد / ز طوفان فتنه، سرافراز شد

کسی که با حقیقت الهی هماهنگ شود، در برابر فتنه‌ها و مشکلات، سربلند و پیروز خواهد بود.

۱۳. دلش پر ز نور حقیقت شود / ز نور خدا با بصیرت شود

عشق و ارتباط با خدا، قلب انسان را از حقیقت سرشار کرده و بصیرت و روشن‌بینی معنوی به او می‌بخشد.

۱۴. ز الطاف حق با کفایت شود / تمام وجودش صداقت شود

کسی که از الطاف الهی بهره‌مند شود، در همه‌ی ابعاد زندگی به کمال و صداقت خواهد رسید.

۱۵. بهاری که از مهر یزدان به پاست / دل عاشقان را ز غم‌ها جداست

بهار الهی، دل‌های عاشقان را از غم‌های دنیوی رها کرده و آنان را به شادی معنوی می‌رساند.

۱۶. دل از شوق یزدان به پرواز شد / ز عشق خدا جان هم‌آواز شد

دلِ مشتاق، به سوی حضرت حق به پرواز درمی‌آید و جان عاشق، هماهنگ با عشق الهی نغمه‌سرایی می‌کند.

۱۷. ز سودای حق، سینه دمساز شد / به دریای عرفان چو غرقاز شد

عشق الهی، دل را هم‌نوا با اسرار معنوی کرده و انسان را به دریای بیکران عرفان فرو می‌برد.

۱۸. اگر صد خطر دید و صد دام بود / به نور محبت، همه کام بود

عاشق حقیقی، با وجود تمام موانع و خطرها، به یاری محبت الهی به مقصود خود خواهد رسید.

۱۹. به دریا فتد، گوهرش در صدف / ز شوق وصالش، رسد بر هدف

عاشق، همچون دریایی که مروارید در دل خود دارد، با شوق وصال به مقصود اصلی نائل می‌شود.

۲۰. چو دریا شود دل، شود پُرگهر
ز شوق وصالش، رسد در خطر

در این بیت، دل انسان به دریای بیکرانی تشبیه شده که گوهرهای ارزشمند معرفت و حقیقت را در خود جای می‌دهد. هنگامی‌که انسان دلش را با عشق الهی و شوق وصال پرورش دهد، حتی اگر در معرض خطرات و دشواری‌ها قرار گیرد، این گوهرهای درونی او را به مقصود می‌رسانند. خطر در اینجا نماد چالش‌های سیر و سلوک است و شوق وصال نیروی محرکی برای عبور از این موانع.

۲۱. چو گل بشکفد، راز دل فاش شد
تو گویی که دل روی فراش شد

این بیت به ظهور و تجلی عشق الهی در وجود انسان اشاره دارد. شکفتن گل نمادی از شکوفایی باطن انسان عاشق است. وقتی دل انسان به نور عشق خداوندی روشن شود، اسرار و حقایق درونی‌اش آشکار می‌شود. «فراش» کنایه از گستردگی و آمادگی دل برای دریافت انوار الهی است. این بیت به این معناست که دلِ عاشق، بی‌پروا و آشکار، رازهای نهفته‌ی خود را بیان می‌کند.

۲۲.پس از سردی و خشکی و هم خزان
بهار بهار است، در دل‌ نشان

این بیت به تحول معنوی پس از سختی‌ها اشاره دارد. همان‌طور که بهار پس از زمستان می‌آید و طبیعت را زنده می‌کند، دل انسان نیز پس از دوره‌های سختی و خزان روحی، به نور الهی زنده و شاداب می‌شود. «در دل نشان» یعنی اثر و نشانه‌ی این تجدید حیات معنوی در باطن فرد باقی می‌ماند.

۲۳. به دشت و به صحرا، ز شوق و نیاز
بخوانند بلبل، به آهنگ راز

این بیت بیانگر هماهنگی طبیعت و دل عاشق است. همچنان که در فصل بهار بلبلان با شوق و نیاز، سرود عشق و راز سر می‌دهند، دل‌های عاشقان نیز با شوق معرفت الهی نغمه‌سرایی می‌کنند. این تشبیه، پیوند میان طبیعت و معنویت را نشان می‌دهد.

۲۴. نسیمی‌وزیده ز باغ بهار
که پیچد به گلزار، عطر نگار

در این بیت، نسیم بهاری نمادی از رحمت و لطف الهی است که به جان و دل انسان‌ها می‌وزد. «عطر نگار» به بوی دل‌انگیز معشوق حقیقی، یعنی خداوند، اشاره دارد که دل‌های عاشقان را معطر و سرشار از محبت می‌کند.

۲۵.دگر گشته اندر زمین، کهکشان
پر از نور و الطاف حق، بی‌کران

این بیت تصویری از شکوه و عظمت الطاف الهی ارائه می‌دهد. زمین با نور و رحمت الهی، همانند کهکشانی پر از جلوه‌های بی‌کران خداوند شده است. این تصویر، گستردگی و فراگیری رحمت خداوند را به نمایش می‌گذارد.

۲۶.نهد دست در دست عالم به بزم
کشد پرده از راز هستی به عزم

این بیت به اتحاد و هماهنگی بین انسان و جهان هستی در مسیر شناخت خداوند اشاره دارد. «نهد دست در دست عالم» نشان‌دهنده‌ی وحدت همه‌ی موجودات در مسیر معرفت است. «کشد پرده از راز هستی» بیانگر کشف حقایق نهفته و اسرار الهی توسط کسی است که با عزم و اراده در راه حقیقت گام برمی‌دارد.

۲۷. رهِ عشقِ حق، راهِ بی‌کاستی است
ره حق، ره جان و هم راستی است

این بیت راه عشق به خداوند را بی‌نقص و کامل معرفی می‌کند. این راه نه‌تنها مسیر جان و روح، بلکه راه صداقت و حقیقت نیز هست. این ابیات بر این نکته تأکید دارد که سلوک عاشقانه‌ی الهی، مسیری کامل و راستین برای کمال معنوی است.

۲۸. بهانه بهار است، اشعار من
"رجالی" سراید، چو افکار من

در این بیت، شاعر به صراحت بیان می‌کند که بهار صرفاً بهانه‌ای برای بیان اندیشه‌ها و افکار عرفانی اوست. شاعر با بهره‌گیری از نمادهای طبیعی مانند بهار، مفاهیم عمیق‌تر عشق و معرفت الهی را به تصویر می‌کشد.

این بخش از منظومه‌ی «بهار (۹)» به شکوه و زیبایی بهار حقیقی اشاره دارد که تجلی عشق و الطاف الهی است. شاعر با استفاده از تصاویر زنده‌ی طبیعت، مسیر سیر و سلوک را توصیف می‌کند و پیوند میان عشق، معرفت، و رسیدن به حقیقت را به شکلی زیبا بیان کرده است.

سراینده

دکتر علی رجالی

باسمه تعالی

بهار(۷)

این شعر با مضمون بهار و پیوند آن با لطافت الهی و نور ایمان، جلوه‌ای عرفانی و معنوی از تحول روحی انسان را به تصویر می‌کشد. در این شعر، بهارنمادی از تجدید حیات معنویو بیداری دل از غفلتاست. هر مصرع با دقت به لطافت معانی و ارتباط عمیق با حق تعالی اشاره دارد.

تحلیل و شرحابیات:

بهاری که از لطف جانان رسد

دل از هر چه غیر از خدا وانهد
این بیت تأکید دارد بر اینکه بهاری که از جانب محبوب حقیقی (خدا)می‌رسد، دل را از هر علایق دنیویپاک کرده و به اخلاص و توحیدمی‌رساند.

بهاری که از مهر یزدان بود

صفای دل و روح انسان بود
این بیت، مهر و لطف الهی را به بهاری معنویتشبیه کرده که دل و جانرا از کدورت‌هاپاک کرده و صفای باطنبه ارمغان می‌آورد.

ز فیض الهی ، چمن باز شد
ز الطاف یزدان، سر افراز شد
فیض الهیباعث می‌شود که جهانبه شکوفاییبرسد و دل‌های افسرده نیز همانند غنچه‌هاشکفته شوند.

نسیمی‌وزید از بهشت برین

به دل‌ها رساند عطر یقین
این بیت یقینرا همچون نسیمی‌ بهشتیمعرفی می‌کند که جان را از تردیدو گمراهیرها ساخته و اطمینان قلبیبه همراه دارد.

چو خورشید تابید بر جان ما

گشود از کرامت، نظر جان ما
نور حقچون خورشیدبر جان انسان تابیده و درک و بینشرا به سوی حقایق متعالی باز می‌کند.

بهاری که از لطف یزدان رسید / به باغ دل ما نشاطی دمید
این بیت، نشاط حقیقیرا از جانب لطف الهیدانسته که دل را زنده کرده و به بهجت معنویمی‌رساند.

بهاری که با یاد حق می‌وزد
نسیمی‌ز عطر سَبَق می‌وزد

در این بیت، بهار حقیقیبه یاد خداوابسته شده است. "سَبَق" به معنای پیشی گرفتنو فضل پیشین خداونداست. این نسیمِ معنوی که از یاد حق برمی‌خیزد، رحمت سابقهو لطف پیشینیخداوند را به دل‌ها می‌رساند و انسان را در مسیر توفیق الهیقرار می‌دهد.

خدا رحمتش پیشه گیرد ز خشم
بپوشد ز لطفش گناه و ستم

این بیت اشاره به صفات جمال و جلال الهیدارد. رحمت خداوندبر غضباو پیشی می‌گیرد و از لطف بی‌پایانش، گناهان و لغزش‌های بندگان را می‌پوشاند. اشاره‌ای لطیف به حدیث قدسی:
"سبقت رحمتی علی غضبی"(رحمتم بر خشمم پیشی گرفته است).

دل از نور حق کی کند احتراز؟
که آرام جان است در سوز و ساز

این بیت بر ماهیت آرام‌بخش نور الهیتأکید دارد. دل آنگاه که به نور حقروشن شود، از این نور فاصله نمی‌گیرد، زیرا تنها با آن آرامش حقیقیحتی در سختی‌ها و سوز و سازهاممکن می‌شود. در اینجا سوز و سازنمادی از تلاطم‌های روحی و ریاضت‌های معنویاست که تنها با یاد خداآرام می‌گیرد:
"ألا بِذِکرِ اللهِ تَطمَئِنُّ القُلُوبُ" (رعد: ۲۸)

دل از نور حق، نیست هرگز گسست
که آرام دل را به وصلش نشست

این ابیات بر تداوم ارتباط دل با خداوندتأکید دارد. نور الهیرشته‌ای گسست‌ناپذیر است و دلِ حقیقت‌طلب، آرامش را تنها در وصل الهیمی‌یابد. اشاره‌ای به وحدت عاشق و معشوقدارد؛ جایی که عاشق حقیقیتنها در محضر معشوق ازلیقرار می‌گیرد.

دل از شوق وصلش به پرواز شد
ز بند گنه، دل سبک‌ساز شد

شوق وصالنیرویی است که دلرا به سوی معشوق به پروازدرمی‌آورد و قیدهای گناهرا از پای جان باز می‌کند. این بیت به سیر الی اللهاشاره دارد که در آن شوق وصالدل را از ظلمت گناهرهایی بخشیده و به آزادی معنویمی‌رساند.

دلی کو زِ نور خدا جان گرفت
زِ هر درد دنیا، امان آن گرفت

این بیت نشانگر قدرت شفابخش نور الهیاست. نوریکه از جانب خدا بر دل می‌تابد، انسان را از رنج‌ها و دردهای دنیویمصون می‌دارد. این مضمون با آیه‌ای از قرآن هماهنگ است:
"وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِینَ" (اسراء: ۸۲)

بهاری که از نور ایمان رسد
دل از شوق وصلش، به پایان رسد

در اینجا نور ایمانهمچون بهارتوصیف شده است که در نهایت دل مشتاقرا به مقصد وصالمی‌رساند. اشاره دارد به این حقیقت عرفانی که ایمان راستینانسان را از هر سردرگمی‌نجات داده و به کمال و فناء فی‌اللههدایت می‌کند.

ز هر قطره باران، صدایی وزد
که بر خاک دل، یک نوایی وزد

این بیت به باران رحمت الهیتشبیه شده که دل‌های خشکیدهرا زنده کرده و هر قطره آن، ندا و پیامی‌الهیدارد. باران که مظهر حیات و طهارتاست، در اینجا نشانه‌ای از فیوضات دائمی‌الهیبر قلوب تشنه است.

دل از نور حق، کی شود بی‌نیاز؟
که در وصل او هست آرام و ساز

این بیت تأکید دارد که بی‌نیازی حقیقیتنها از نور الهیحاصل می‌شود. در وصال حق، همه‌ی اضطراب‌ها و تشویش‌های باطنیبه آرامش و سازگاریبدل می‌گردد.

بهاری که از جان برآید صدا
رساند دل ما به کوی بقا

این بیت، بهار حقیقیرا به ندای جانتشبیه کرده که دل سالکرا به ساحت بقا و جاودانگیهدایت می‌کند. اشاره‌ای است به مقام بقاء باللهکه در عرفان مرحله‌ی نهایی سیر و سلوک است.

ز نوری که از کوی جانان رسد
زِ یزدان، خبر بر محبان رسد

در این ابیات، نور جاناننشانه‌ای از تجلیات الهیاست که پیام رحمت و محبت از جانب یزدانرا به دوستداران حقمی‌رساند.

ز عشقش جهان پر زِ عرفان شود
به درگاهِ حق، شمعِ ایوان شود

عشق الهیچنان قدرتی دارد که می‌تواند جهان هستیرا سرشار از معرفت و شناخت حقسازد. این بیت عشق و عرفانرا در مقام نور هدایتتصویر کرده است.

هر آن کس که جانش زِ حق پر شود
زِ تاریکیِ دل مُطَهَّر شود

در اینجا نور حقبه عنوان عامل پاکی و طهارت باطنیمعرفی شده است. هر کس که جانش سرشار از یاد خدا شود، از ظلمات و ناپاکی‌های نفسانیپاک خواهد شد.

اگر قطره‌ای بر دل و جان رسد
به دریا رسانَد، به ایمان رسد

این بیت نشان می‌دهد که حتی یک قطره از فیض الهیمی‌تواند دل تشنه‌ی حقیقترا به بحر ایمانبرساند.

دل از یاد حق کی جدا می‌شود؟
که بی‌نور حق، دل فنا می‌شود

اینجا یاد خدابه عنوان محور بقا و هستیمعرفی شده است. دل انسانبدون نور الهیبه فنا و نیستیکشیده می‌شود.

دل از غیر حق پاک گردد اگر
رهاند خدا، هر بلا و خطر

این بیت بیانگر این حقیقت است که پاک شدن دل از غیر خداباعث امان از بلاها و خطراتمی‌شود.

بهاری که از لطف یزدان وزد
دل از هر چه غیر از خدا، وا رهد

بهار حقیقی که از لطف خداوندسرچشمه می‌گیرد، دل را از وابستگی‌های دنیویآزاد کرده و به سوی حقیقت مطلقرهنمون می‌سازد. این بیت اشاره دارد به این که نور الهی، تمامی‌ تعلقات مادیرا از دل می‌زداید و آن را برای سیر الی‌اللهآماده می‌کند.

دل از مهر یزدان چو روشن شود
زِ تاریکی و غم، مُطهّر شود

این بیت بر تأثیر محبت الهیبر پاک‌سازی درونتأکید دارد. نور محبت خداوندهر ظلمت و غمیرا از دل می‌زداید و آن را روشن و مصفامی‌کند. این مفهوم برگرفته از حدیثی قدسی است که خداوند می‌فرماید:
"اذا احببت عبدی، کنتُ سمعه الذی یسمع به و بصره الذی یبصر به..."

نسیمی‌که از کوی جانان وزد
دلِ خسته را سوی عرفان کشد

در این بیت نسیم جان‌بخش الهیبه عنوان عامل تحول روحیمعرفی شده است. این نسیم معنوی، دل‌های خسته و رنجوررا به سوی معرفت و شهود الهیهدایت می‌کند. اشاره دارد به حالاتی که سالک طریق حقبا اشراقات الهیبه یقین و معرفتدست می‌یابد.

دل از بند غفلت چو آزاد شد
به دیدارِ معبود، دل شاد شد

وقتی که دلاز غفلتو تعلقات دنیویرهایی یابد، آماده‌ی مشاهده‌ی انوار الهیمی‌شود. شادی حقیقی زمانی حاصل می‌شود که دل، حضرت معبودرا در باطن خویششهود کند:
"فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ" (بقره: ۱۵۲)

بهاری که از عشق، جان می‌دهد
به دل‌های عاشق، امان می‌دهد

این بیت عشق الهیرا به بهاری جاودانتشبیه کرده است که جان را زندهمی‌سازد و به قلب‌های مشتاقآرامش و ایمنی از اضطرابعطا می‌کند. این مضمون ریشه در آموزه‌های عرفانی دارد که عشق الهیرا عامل احیای جانمی‌دانند.

زِ هر قطره‌اش، نور ایمان وزد
زِ هر غنچه‌اش، بوی قرآن وزد

در اینجا باران رحمت الهیچنان وصف شده که هر قطرهآن ایمانرا در دل زنده می‌کند و هر غنچه‌ای که در اثر این باران می‌شکفد، رایحه‌ی کلام وحیرا منتشر می‌سازد. این تشبیه اشاره به برکات قرآن و وحی الهیدارد که دل‌ها را از جهلو ظلماتمی‌رهاند.

دلی کو زِ یاد خدا پر شود
زِ هر وسوسه پاک و مطهر شود

دل آنگاه که با یاد خداآباد شود، از وسوسه‌های شیطانیو آلایش‌های نفسانیپاک و منزه می‌گردد. اشاره به این مضمون قرآنی دارد:
"أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ" (رعد: ۲۸)

اگر دل زِ غیر خدا خالی است
بهاری در آن سبز و خوش‌حالی است

در این بیت، خلوص دلشرط تجلی انوار الهیمعرفی شده است. دلی که از وابستگی‌های غیر الهیتهی شود، محل ظهور بهار معنویخواهد شد. این مفهوم با آموزه‌های توحید افعالیو تصفیه‌ی قلبدر عرفان اسلامی‌هماهنگ است.

چو باران لطفش به جان می‌وزد
"رجالی" زِ وصلش سخن می‌زند

این بیت پایانی، باران رحمت خداوندرا عامل الهام شاعرانهمی‌داند. شاعرتحت تأثیر این عنایات الهی، ذکر وصال و عشق حقرا در کلام خویشجاری می‌سازد و بر پیوستگی کلام عرفانیبا عنایت خداوندتأکید دارد.

جمع‌بندی نهایی:

این سروده تأکیدی است بر این‌که بهار حقیقینه در تغییر فصل، بلکه در شکفتن نور ایمان و محبت الهی در دلاست. شاعر با بهره‌گیری از مفاهیم قرآنیو عرفانی، رحمت الهیرا به بارانی جان‌بخشتشبیه کرده که دل را از غفلتو تعلقاتمی‌رهاند و به وصال معبودمی‌رساند.

این شعر با زبانی عرفانی و لطیفاز بهار معنویسخن می‌گوید. بهار حقیقیاز لطف الهیسرچشمه گرفته و دل‌های مشتاقرا به سوی نور ایمانو وصال حقرهنمون می‌سازد.

سراینده

دکتر علی رجالی

باسمه تعالی

متن و شرحقصیده دریا(۲)

این قصیده دریا که ترکیبی از راز، غم، آزادی و شور زندگی است. در اینجا شرح و تفسیر هر بیت به همراه تفکرات عرفانی آن را می‌آورم:

بیت 1:
آغوشِ تو رازِ بی‌نشانی، دریا
غم‌خوارِ هزار داستانی، دریا

تفسیر:دریا نماد آرامش و اضطراب در عین حال است. آغوش دریا همچنان که عمیق و بی‌نهایت است، حامل هزاران داستان ناشناخته است که با هر موج، به دل انسان می‌زند. دریا نمایانگر شکوه و عظمت بی‌پایان است، درست همانطور که غم‌ها و رازهای بشر در دل خود نهفته دارد.

بیت 2:
بر سنگ زنی و پر ز خون دل باشد
همدردِ هزار بی‌امانی، دریا

تفسیر:این بیت اشاره به رنج و درد دریا دارد. سنگ‌هایی که در مسیر امواج قرار دارند، گویی زخمی‌می‌شوند و دریا به عنوان همدردی با این دردها شناخته می‌شود. دریا همواره در حال پذیرش مشکلات است، بی‌آنکه بگوید یا بپرسد.

بیت 3:
چون شانه به شانه‌ی نسیم افتادی
رازت نرسد به مردمانی، دریا

تفسیر:در این بیت دریا و نسیم همچون دو دوست در کنار یکدیگر هستند، اما دریا رازهای خود را تنها برای خود می‌دارد. در اینجا، ناتوانی انسان در درک و فهم کامل اسرار دریا به تصویر کشیده شده است.

بیت 4:
افسانه‌ی صخره‌ها به لب می‌داری
پیغامِ نهان به هر زبانی، دریا

تفسیر:دریا همیشه از صخره‌ها و سنگ‌ها عبور می‌کند و از زبان خود، پیغام‌هایی به دنیا می‌رساند. این پیغام‌ها نمایانگر حکمت‌های نهفته در دریا هستند که فراتر از فهم بشری‌اند.

بیت 5:
بی‌تاب و روان به وسعتِ اندوهی
سرمست ز آهِ عاشقانی، دریا

تفسیر:دریا همیشه در حال حرکت است، بی‌وقفه در حال جوشش و اندوه. او سرمست از درد و آه عاشقان است، دردهایی که به دل هر انسان عمیق‌تر می‌شود.

بیت 6:
ای همدمِ شب، صدای تو در دلهاست
از دردِ نهان، سخن‌ پرانی، دریا

تفسیر:شب و دریا همدمان دیرین‌اند، و هر شب صدای امواج دریا همچون صدای دل‌های دردمند به گوش می‌رسد. دریا در این بیت نماد سخن گفتن از دردهای نهانی است.

بیت 7:
هر موجِ تو گریه‌ای به رازِ دل‌هاست
آرام، ولی شکسته جانی، دریا

تفسیر:هر موج دریا گویی از دردی عمیق می‌آید، در حالی که ظاهراً آرام است، اما در دل هر موج شکستی عاطفی نهفته است. دریا نمایش‌دهنده عواطف پیچیده انسان است.

بیت 8:
چون آینه‌ای ز حال ما آگاهی
در دیده‌ی تو غمی‌نهانی، دریا

تفسیر:دریا همچون آینه‌ای است که حالت‌ها و احساسات درونی انسان‌ها را منعکس می‌کند. در دل دریا همیشه یک غم نهانی وجود دارد که به راحتی دیده نمی‌شود.

بیت 9:
دلداده‌ی موج و غرقِ بی‌پروایی
آزاد ز هرچه زندگانی، دریا

تفسیر:دریا خود را از همه قید و بندهای زندگی آزاد می‌بیند. او دلداده به موج‌هایش است و در جریان آن‌ها غرق می‌شود، بی‌آنکه در نگرانی‌های دنیا غرق شود.

بیت 10:
گاهی به فغان، ز شوقِ دل می‌خوانی
گاهی ز سکوت، بی‌زبانی، دریا

تفسیر:دریا زمانی از شوق دل فریاد می‌زند و زمانی در سکوت است. این نشان‌دهنده تضادها و دگرگونی‌های درونی دریا است که با لحظات مختلف، در درون خود روبه‌رو می‌شود.

بیت 11:
پنهان شده در تو صد حکایتِ اسرار
در سینه‌ی خود چه بیکرانی، دریا

تفسیر:در دل دریا هزاران راز پنهان است. دریا محلی است برای بیان اسرار که فراتر از درک انسان‌هاست، و این بیکرانی به جهانی بی‌پایان اشاره دارد.

بیت 12:
هر لحظه تو را نسیمِ دل می‌خواند
در عالم خویش، جاودانی، دریا

تفسیر:نسیم دل دریا را همچون یک نغمه‌ی جاودان می‌خواند. دریا در اینجا نماد جاودانگی است که همواره در جریان است.

بیت 13:
موجت ز دلِ بی‌قرار است فزون
چون اشکِ روان ز دیدگانی، دریا

تفسیر:موج‌های دریا از دل‌های بی‌قرار برمی‌خیزند. همچون اشک‌هایی که از چشم انسان‌ها می‌ریزد، این موج‌ها نمادی از رنج‌ها و تنهایی‌های انسان هستند.

بیت 14:
در آینه‌ی نگاهِ تو پنهان است
رازِ دلِ هرچه زندگانی، دریا

تفسیر:نگاه دریا مانند آینه‌ای است که رازهای دل و زندگی را نشان می‌دهد. دریا در عمق خود، حقیقت زندگی انسان‌ها را در خود نهفته دارد.

بیت 15:
هر قطره‌ی تو حدیثِ بی پایان است
در وسعتِ خود، چه مهربانی، دریا

تفسیر:هر قطره از دریا یک حکایت بی‌پایان از زندگی است. دریا در اینجا نمایانگر تمام پیچیدگی‌ها و دگرگونی‌های زندگی انسان است.

بیت 16:
در وسعتِ خود به عاشقان نزدیکی
پنهان شده از دلِ جهانی، دریا

تفسیر:دریا به عاشقان و دل‌سوزان خود نزدیک است، اما از دل‌های دیگر پنهان است. این نشان‌دهنده‌ی رابطه‌ای است که میان دریا و انسان‌های خاص برقرار است.

بیت 17:
ای رازِ نهفته در دلِ دریا‌ها
در پرده‌ی موج، بی‌نشانی، دریا

تفسیر:دریا همچنان که در دل خود رازهایی نهفته دارد، این رازها از دیده‌ها پنهان‌اند و در هر موج آن پرده‌ای از اسرار کشیده شده است.

بیت 18:
بر سنگ زنی ولی دلِت خونین است
همرازِ سکوتِ جاودانی، دریا

تفسیر:دریا گاهی در مسیری سخت قرار می‌گیرد و بر سنگ‌ها می‌زند، اما دل او پر از درد و رنج است. او در سکوت جاودانه خود به پذیرش دردهای زندگی ادامه می‌دهد.

بیت 19:
چون موج شدی ز خویش بیرون رفتی
رازت نرسد به مردمانی، دریا

تفسیر:دریا خود را از هر چیزی رها می‌کند و به عمق وجود خود می‌رود. رازهای او همواره برای بشر قابل فهم نیست و به او دست نمی‌یابد.

بیت 20:
شوری ز فغانِ کهکشان داری تو
نجوای غریبِ بادبانی، دریا

تفسیر:دریا همچون فغانی از کهکشان‌هاست و نجوای بادبانی که به دریا می‌رسد، نشان‌دهنده‌ی آوای غریبی است که در دل تمامی‌جهان‌ها طنین‌انداز است.

بیت 21:
بی‌تاب و روان ز دوری معشوقی
سرمست ز آهِ عاشقانی، دریا

تفسیر:دریا به دنبال معشوق خود است و سرمست از آه عاشقان است که در دل آن موج می‌زنند. او نماد تمنا است که در دل هر انسان در جستجوی وصال است.

بیت 22:
ای روشنیِ خیال و افکار سخیف
آغوشِ تو رازِ بی‌نشانی، دریا

تفسیر:دریا همچنان که در دل خود روشنایی و حقیقت را دارد، در عین حال رازهای زیادی به همراه دارد که برای بشر پوشیده است.

بیت 23:
در ژرفیِ تو هزار غوغا خفته
آشوب‌گری به کهکشانی، دریا

تفسیر:در عمق دریا غوغا و آشوبی نهفته است که همچون کهکشان‌هاست. دریا در اینجا نشان‌دهنده‌ی پیچیدگی‌های درونی است که در هر لحظه می‌تواند برافروخته شود.

بیت 24:
بنشین و بگو حکایتِ بی‌پایان
از ناله‌ی خاموشِ شبانی، دریا

تفسیر:دریا حکایت‌های بی‌پایانی برای گفتن دارد و این حکایت‌ها همچنان که در دل شبانان خاموش است، در دل دریا به نغمه در می‌آید.

بیت 25:
ای نغمه‌ی خاموشِ دلی ناهموار
آمیخته با دلِ زمانی، دریا

تفسیر:دریا همچون نغمه‌ای است که در دل‌ها طنین‌انداز می‌شود، یک نغمه خاموش و در عین حال پر از شور و نشاط.

بیت 26:
ای گم شده‌ی ترانه‌ها در خلوت
آوازه‌گری به بادبانی، دریا

تفسیر:دریا ترانه‌ها و نغمه‌های گم‌شده‌ی دل‌ها را می‌خواند و آوای خود را به بادبان‌ها می‌فرستد. در اینجا دریا نمادی از آزادی و خلاصی از بندهای زندگی است.

بیت 27:
در وسعت تو، هزار راز افتاده
غم‌خانه‌ی روحِ ناتوانی، دریا

تفسیر:دریا سرشار از رازهایی است که در وسعت خود جا داده است. این رازها همچون خانه‌های غم هستند که در دل هر انسانی جای دارند.

بیت 28:
چون آینه‌ی خلایقی در دلها
آیینه‌ی دل به عاشقانی، دریا

تفسیر:دریا همچون آینه‌ای است که دل‌های انسان‌ها را منعکس می‌کند. او در اینجا نماد فانی است که در دل عاشقان حقیقت را می‌بیند.

بیت 29:
ای جلوه‌ی جاودانه‌ی بی‌پایان
خاموش ولی گهر بیانی، دریا

تفسیر:دریا جلوه‌ای از جاودانگی است که در سکوت خود، بیانگر حقیقتی عمیق است. او همچنان که سکوت دارد، اما سخنانی بی‌پایان را در دل خود می‌سازد.

بیت 30:
هر موجِ تو یک حکایتی از تقدیر
همراهِ نوای بی‌کرانی، دریا

تفسیر:هر موج دریا یک حکایت از تقدیر است که به حرکت در می‌آید. این موج‌ها همچون نوای بی‌پایانی هستند که همواره در جریان‌اند.

بیت 31:
گوینده‌ی اسرار نهان در عالم
سرچشمه‌ی اشکِ آسمانی، دریا

تفسیر:دریا گوینده‌ی اسرار نهانی است که در دل عالم نهفته‌اند. او همچنان که اشک‌های آسمانی را به گوش می‌رساند، بیانگر رازهای کائنات است.

بیت 32:
آغوشِ گشوده‌ات "رجالی" را
مأوای دلِ بی‌کسانی، دریا

تفسیر:در این بیت، "رجالی" به عنوان یک فرد خاص به دریا می‌پیوندد. آغوش دریا برای او مأوای دل‌های تنها و جستجوگر حقیقت است. دریا سرپناهی است برای روح‌های گم‌شده که در جستجوی معنای زندگی هستند.

این قصیده به زیبایی ترکیب عرفان و طبیعت را به تصویر کشیده است و هر بیت آن حامل پیامی‌عمیق و فلسفی است.

سراینده

دکتر علی رجالی

باسمه تعالی

شرح ابیات «نصیحت (۴)»

– سراینده: دکتر علی رجالی

این سروده مجموعه‌ای از پندهای اخلاقی، عرفانی و اجتماعی است که خواننده را به تقوا، صبر، پرهیز از دنیاپرستی، محبت و دوری از صفات ناپسند دعوت می‌کند. در ادامه، هر بیت همراه با شرح ارائه می‌شود.

---

۱. گر نداری معرفت در راه حق / پای خود بر غیر آن هرجا مکن

شرح:
این بیت بر اهمیت شناخت و معرفت در مسیر حق تأکید دارد. شاعر توصیه می‌کند که اگر کسی هنوز آگاهی کافی از راه درست ندارد، نباید بی‌پروا به مسیرهای دیگر قدم بگذارد، زیرا بدون آگاهی، احتمال انحراف از مسیر حقیقت زیاد است.

---

۲. دور این دنیای فانی گشته‌ای / خواب آن را خانه‌ی رویا مکن

شرح:
در این بیت، فانی بودن دنیا و زودگذری آن مورد توجه قرار گرفته است. شاعر هشدار می‌دهد که نباید دنیا را جایگاه رؤیاها و آرزوهای پایدار تصور کرد، زیرا این دنیا در حقیقت، خانه‌ای ناپایدار و گذرا است.

---

۳. گر گرفتی گنج دنیا را ز چرخ / دل به آن هرگز مبند و جا مکن

شرح:
این بیت به ناپایداری ثروت دنیا اشاره دارد. "چرخ" نمادی از روزگار است که ممکن است ثروت را به کسی بدهد و از دیگری بازپس گیرد. شاعر توصیه می‌کند که حتی در صورت دستیابی به ثروت، نباید به آن دل بست، زیرا دنیا ناپایدار است.

---

۴. ثروت دنیا اگر در دست توست / دل بدان مشغول و بی‌پروا مکن

شرح:
در این بیت، شاعر بر این نکته تأکید می‌کند که داشتن ثروت نباید موجب وابستگی و غفلت از معنویت شود. انسان باید از ثروت بهره ببرد، اما دل‌بستگی به آن نداشته باشد.

---

۵. گر شود نامهربانی سوی دوست / رشته‌ی الفت ز هم، دعوا مکن

شرح:
این بیت به اهمیت حفظ روابط دوستانه اشاره دارد. شاعر توصیه می‌کند که اگر از سوی دوست، نامهربانی یا رنجشی رخ داد، نباید سریعاً پیوند دوستی را گسست، بلکه باید با مدارا و گذشت، روابط را حفظ کرد.

---

۶. هر که را دنیا کند غافل ز حق / مهر و تقوا بر دلش معنا مکن

شرح:
شاعر در این بیت هشدار می‌دهد که دنیاپرستی باعث غفلت از حق و حقیقت می‌شود. کسانی که غرق در مادیات شده‌اند، ارزش معنویت را درک نمی‌کنند، بنابراین نباید انتظار داشت که آنان به مفاهیمی‌چون مهر و تقوا اهمیت دهند.

---

۷. هر چه را بینی فنا گردد بشر / غصه‌های بی‌سبب، افشا مکن

شرح:
این بیت یادآور این حقیقت است که هر آنچه در این دنیا وجود دارد، روزی از بین خواهد رفت. شاعر توصیه می‌کند که نگرانی و غصه‌های بی‌مورد را مطرح نکنیم و خود را درگیر اموری نکنیم که پایدار نیستند.

---

۸. گر نمودی بر کسی کار نکو / اجر آن را با ریا افشا مکن

شرح:
این بیت بر اخلاص در کار نیک تأکید دارد. شاعر توصیه می‌کند که اگر کار خیری انجام شد، نباید آن را با ریا و خودنمایی همراه کرد، زیرا این کار از ارزش معنوی آن می‌کاهد.

---

۹. گر ندانی قدر لبخندی ز عشق / دل ز مردم بی‌سبب شیدا مکن

شرح:
شاعر در این بیت، به ارزش عشق و محبت اشاره می‌کند. اگر کسی مفهوم حقیقی عشق را درک نکرده باشد، نباید بی‌جهت دلبسته و شیفته دیگران شود، زیرا عشق واقعی با معرفت همراه است.

---

۱۰. مهربانی گر به دل مأوا گرفت / این صفت را خرج هر بی‌جا مکن

شرح:
این بیت بر اهمیت استفاده درست از مهربانی تأکید دارد. شاعر توصیه می‌کند که مهربانی باید در جای مناسب به کار رود و نباید آن را بی‌هدف و بدون تشخیص خرج کرد.

---

۱۱. گر بدی دیدی، به نیکی لب گشا / با بدان، خود را برابر جا مکن

شرح:
این بیت آموزه‌ای اخلاقی است که بر اهمیت مقابله با بدی از طریق نیکی تأکید دارد. شاعر توصیه می‌کند که نباید در برابر بدی، با بدی پاسخ داد، بلکه باید با نیکی رفتار کرد.

---

۱۲. هر که را آرامشی بخشیده حق / با دل آسوده‌اش، غوغا مکن

شرح:
در این بیت، شاعر به اهمیت آرامش درونی اشاره می‌کند. اگر کسی به آرامش حقیقی رسیده است، نباید او را با مسائل دنیوی و نزاع‌های بیهوده آشفته کرد.

---

۱۳. گر کسی بر جان تو زخمی‌زند / کینه را در سینه، بر فردا مکن

شرح:
این بیت دعوت به گذشت و بخشش دارد. شاعر توصیه می‌کند که اگر کسی به ما آسیبی رساند، نباید کینه او را در دل نگه داشت و به فکر انتقام بود، بلکه باید با بزرگواری از آن گذشت.

---

۱۴. خوب دیدن خصلت پیغمبران / زشت را در دیگران پیدا مکن

شرح:
این بیت بر اهمیت خوش‌بینی و نیک‌اندیشی تأکید دارد. پیامبران الهی همیشه به دنبال دیدن خوبی‌ها بودند، بنابراین انسان نیز نباید به دنبال یافتن عیب‌های دیگران باشد.

---

۱۵. گر به راهی سخت و دشوار آمدی / پای خود را سست در صحرا مکن

شرح:
این بیت به استقامت در مسیر زندگی اشاره دارد. اگر در راهی دشوار قرار گرفتیم، نباید دلسرد شویم، بلکه باید با اراده و صبر ادامه دهیم.

---

۱۶. زندگی پر پیچ و خم باشد ز رنج / صبر را از سینه‌ی خود، وا مکن

شرح:
در این بیت، شاعر به سختی‌های زندگی اشاره می‌کند و تأکید دارد که صبر بهترین راه‌حل برای گذر از این مشکلات است.

---

۱۷. گر که سختی بر دل و صورت زند / چهره را با اشک خود، شیدا مکن

شرح:
این بیت توصیه‌ای به خویشتن‌داری است. اگر سختی‌ها به انسان هجوم آوردند، نباید با گریه و زاری، خود را در برابر دیگران بی‌تاب نشان داد.

---

۱۸. هر که را صبر و تحمل پیشه کرد / حکمتی را بی‌سبب سودا مکن

شرح:
این بیت به ارتباط میان صبر و حکمت اشاره دارد. کسی که صبور باشد، به درک و معرفت می‌رسد، بنابراین نباید بدون دلیل و تأمل به دنبال حکمت‌های عمیق بود.

---

۱۹. گر خدا را در دلت مأوا دهی / دل به غیر از رحمتش شیدا مکن

شرح:
این بیت توصیه می‌کند که اگر کسی حقیقتاً خدا را در قلب خود جای دهد، نباید دل‌بسته چیزهای دیگر شود، زیرا تنها رحمت الهی پایدار است.

---

۲۰. دوستی گر بی‌ریا و صادق است / راه آن را بسته بر دنیا مکن

شرح:
در این بیت، شاعر بر ارزش دوستی‌های خالصانه تأکید دارد و توصیه می‌کند که نباید این روابط را تحت تأثیر مسائل مادی قرار داد.

---

۲۱. رنج دنیا را "رجالی" ره مبر / دیده را در حسرت فردا مکن

شرح:
این بیت، نتیجه‌گیری از ابیات قبل است. شاعر تأکید دارد که نباید زندگی را با حسرت‌های بی‌پایان سپری کرد، بلکه باید در لحظه زندگی کرد و از آن بهره برد.

---

این مجموعه، سرشار از پندهای اخلاقی و عرفانی است که با بیانی ساده و روان ارائه شده‌اند و مضامین ارزشمندی را در خود جای داده‌اند.

باسمه تعالی

شرح ابیات «نصیحت (۴)»

– سراینده: دکتر علی رجالی

این سروده مجموعه‌ای از پندهای اخلاقی، عرفانی و اجتماعی است که خواننده را به تقوا، صبر، پرهیز از دنیاپرستی، محبت و دوری از صفات ناپسند دعوت می‌کند. در ادامه، هر بیت همراه با شرح ارائه می‌شود.

---

۱. گر نداری معرفت در راه حق / پای خود بر غیر آن هرجا مکن

شرح:
این بیت بر اهمیت شناخت و معرفت در مسیر حق تأکید دارد. شاعر توصیه می‌کند که اگر کسی هنوز آگاهی کافی از راه درست ندارد، نباید بی‌پروا به مسیرهای دیگر قدم بگذارد، زیرا بدون آگاهی، احتمال انحراف از مسیر حقیقت زیاد است.

---

۲. دور این دنیای فانی گشته‌ای / خواب آن را خانه‌ی رویا مکن

شرح:
در این بیت، فانی بودن دنیا و زودگذری آن مورد توجه قرار گرفته است. شاعر هشدار می‌دهد که نباید دنیا را جایگاه رؤیاها و آرزوهای پایدار تصور کرد، زیرا این دنیا در حقیقت، خانه‌ای ناپایدار و گذرا است.

---

۳. گر گرفتی گنج دنیا را ز چرخ / دل به آن هرگز مبند و جا مکن

شرح:
این بیت به ناپایداری ثروت دنیا اشاره دارد. "چرخ" نمادی از روزگار است که ممکن است ثروت را به کسی بدهد و از دیگری بازپس گیرد. شاعر توصیه می‌کند که حتی در صورت دستیابی به ثروت، نباید به آن دل بست، زیرا دنیا ناپایدار است.

---

۴. ثروت دنیا اگر در دست توست / دل بدان مشغول و بی‌پروا مکن

شرح:
در این بیت، شاعر بر این نکته تأکید می‌کند که داشتن ثروت نباید موجب وابستگی و غفلت از معنویت شود. انسان باید از ثروت بهره ببرد، اما دل‌بستگی به آن نداشته باشد.

---

۵. گر شود نامهربانی سوی دوست / رشته‌ی الفت ز هم، دعوا مکن

شرح:
این بیت به اهمیت حفظ روابط دوستانه اشاره دارد. شاعر توصیه می‌کند که اگر از سوی دوست، نامهربانی یا رنجشی رخ داد، نباید سریعاً پیوند دوستی را گسست، بلکه باید با مدارا و گذشت، روابط را حفظ کرد.

---

۶. هر که را دنیا کند غافل ز حق / مهر و تقوا بر دلش معنا مکن

شرح:
شاعر در این بیت هشدار می‌دهد که دنیاپرستی باعث غفلت از حق و حقیقت می‌شود. کسانی که غرق در مادیات شده‌اند، ارزش معنویت را درک نمی‌کنند، بنابراین نباید انتظار داشت که آنان به مفاهیمی‌چون مهر و تقوا اهمیت دهند.

---

۷. هر چه را بینی فنا گردد بشر / غصه‌های بی‌سبب، افشا مکن

شرح:
این بیت یادآور این حقیقت است که هر آنچه در این دنیا وجود دارد، روزی از بین خواهد رفت. شاعر توصیه می‌کند که نگرانی و غصه‌های بی‌مورد را مطرح نکنیم و خود را درگیر اموری نکنیم که پایدار نیستند.

---

۸. گر نمودی بر کسی کار نکو / اجر آن را با ریا افشا مکن

شرح:
این بیت بر اخلاص در کار نیک تأکید دارد. شاعر توصیه می‌کند که اگر کار خیری انجام شد، نباید آن را با ریا و خودنمایی همراه کرد، زیرا این کار از ارزش معنوی آن می‌کاهد.

---

۹. گر ندانی قدر لبخندی ز عشق / دل ز مردم بی‌سبب شیدا مکن

شرح:
شاعر در این بیت، به ارزش عشق و محبت اشاره می‌کند. اگر کسی مفهوم حقیقی عشق را درک نکرده باشد، نباید بی‌جهت دلبسته و شیفته دیگران شود، زیرا عشق واقعی با معرفت همراه است.

---

۱۰. مهربانی گر به دل مأوا گرفت / این صفت را خرج هر بی‌جا مکن

شرح:
این بیت بر اهمیت استفاده درست از مهربانی تأکید دارد. شاعر توصیه می‌کند که مهربانی باید در جای مناسب به کار رود و نباید آن را بی‌هدف و بدون تشخیص خرج کرد.

---

۱۱. گر بدی دیدی، به نیکی لب گشا / با بدان، خود را برابر جا مکن

شرح:
این بیت آموزه‌ای اخلاقی است که بر اهمیت مقابله با بدی از طریق نیکی تأکید دارد. شاعر توصیه می‌کند که نباید در برابر بدی، با بدی پاسخ داد، بلکه باید با نیکی رفتار کرد.

---

۱۲. هر که را آرامشی بخشیده حق / با دل آسوده‌اش، غوغا مکن

شرح:
در این بیت، شاعر به اهمیت آرامش درونی اشاره می‌کند. اگر کسی به آرامش حقیقی رسیده است، نباید او را با مسائل دنیوی و نزاع‌های بیهوده آشفته کرد.

---

۱۳. گر کسی بر جان تو زخمی‌زند / کینه را در سینه، بر فردا مکن

شرح:
این بیت دعوت به گذشت و بخشش دارد. شاعر توصیه می‌کند که اگر کسی به ما آسیبی رساند، نباید کینه او را در دل نگه داشت و به فکر انتقام بود، بلکه باید با بزرگواری از آن گذشت.

---

۱۴. خوب دیدن خصلت پیغمبران / زشت را در دیگران پیدا مکن

شرح:
این بیت بر اهمیت خوش‌بینی و نیک‌اندیشی تأکید دارد. پیامبران الهی همیشه به دنبال دیدن خوبی‌ها بودند، بنابراین انسان نیز نباید به دنبال یافتن عیب‌های دیگران باشد.

---

۱۵. گر به راهی سخت و دشوار آمدی / پای خود را سست در صحرا مکن

شرح:
این بیت به استقامت در مسیر زندگی اشاره دارد. اگر در راهی دشوار قرار گرفتیم، نباید دلسرد شویم، بلکه باید با اراده و صبر ادامه دهیم.

---

۱۶. زندگی پر پیچ و خم باشد ز رنج / صبر را از سینه‌ی خود، وا مکن

شرح:
در این بیت، شاعر به سختی‌های زندگی اشاره می‌کند و تأکید دارد که صبر بهترین راه‌حل برای گذر از این مشکلات است.

---

۱۷. گر که سختی بر دل و صورت زند / چهره را با اشک خود، شیدا مکن

شرح:
این بیت توصیه‌ای به خویشتن‌داری است. اگر سختی‌ها به انسان هجوم آوردند، نباید با گریه و زاری، خود را در برابر دیگران بی‌تاب نشان داد.

---

۱۸. هر که را صبر و تحمل پیشه کرد / حکمتی را بی‌سبب سودا مکن

شرح:
این بیت به ارتباط میان صبر و حکمت اشاره دارد. کسی که صبور باشد، به درک و معرفت می‌رسد، بنابراین نباید بدون دلیل و تأمل به دنبال حکمت‌های عمیق بود.

---

۱۹. گر خدا را در دلت مأوا دهی / دل به غیر از رحمتش شیدا مکن

شرح:
این بیت توصیه می‌کند که اگر کسی حقیقتاً خدا را در قلب خود جای دهد، نباید دل‌بسته چیزهای دیگر شود، زیرا تنها رحمت الهی پایدار است.

---

۲۰. دوستی گر بی‌ریا و صادق است / راه آن را بسته بر دنیا مکن

شرح:
در این بیت، شاعر بر ارزش دوستی‌های خالصانه تأکید دارد و توصیه می‌کند که نباید این روابط را تحت تأثیر مسائل مادی قرار داد.

---

۲۱. رنج دنیا را "رجالی" ره مبر / دیده را در حسرت فردا مکن

شرح:
این بیت، نتیجه‌گیری از ابیات قبل است. شاعر تأکید دارد که نباید زندگی را با حسرت‌های بی‌پایان سپری کرد، بلکه باید در لحظه زندگی کرد و از آن بهره برد.

---

این مجموعه، سرشار از پندهای اخلاقی و عرفانی است که با بیانی ساده و روان ارائه شده‌اند و مضامین ارزشمندی را در خود جای داده‌اند.

باسمه تعالی

متن و شرحقصیده نصیحت(۳)

شرح :

۱. زندگی را بر ستم، برپا مکن / گر نباشد حق تو، دعوا مکن

این بیت آغازگر شعر و حامل پیامی‌اخلاقی و عدالت‌خواهانه است. شاعر توصیه می‌کند که زندگی را بر پایه‌ی ظلم و ستم بنا نکنیم و اگر حقی برایمان نیست، نباید در پی نزاع و جدل باشیم. این توصیه، برگرفته از آموزه‌های اخلاقی اسلام و نهج‌البلاغه است.

۲. بر مدار عدل، ره پیدا نما / هرچه ناحق باشدش، امضا مکن

اینجا شاعر رعایت عدالترا معیار یافتن راه صحیح در زندگی معرفی می‌کند. مصرع دوم به وضوح توصیه می‌کند که نباید ناحق را تأیید یا امضا کرد، که باز هم برگرفته از اصول دینی و اخلاقی است.

۳. در قفس گر مانده‌ای، تدبیر کن / قفل را با آه خود، رسوا مکن

این بیت به مفهوم تسلیم نشدن در برابر سختی‌ها و چاره‌اندیشی در مشکلاتاشاره دارد. "قفس"استعاره‌ای از گرفتاری‌های زندگی است و شاعر توصیه می‌کند که به‌جای ناله و شکایت، باید تدبیر و چاره‌اندیشیکرد.

۴. هر که را در بند دیدی، یاری‌اش / غفلت از حال دل شیدا مکن

در این بیت شاعر بر مسئولیت اجتماعی و کمک به دیگرانتأکید دارد. "دل شیدا"می‌تواند اشاره‌ای به دلی باشد که درگیر محبت و انسان‌دوستی است و نباید از احوال دیگران غافل شود.

۵. هر کجا ظلمی‌ببینی، لب گشا / راه عدل آموز و بی‌پروا مکن

این بیت به لزوم امر به معروف و نهی از منکراشاره دارد. "بی‌پروا مکن"می‌تواند به این معنی باشد که در مقابله با ظلم، شتاب‌زده و نسنجیده عمل نکنیم، بلکه با حکمت و تدبیر اقدام کنیم.

۶. بند و زنجیر از دلت بیرون نما / بندگی را در جهان معنا مکن

این بیت دعوت به آزادگی معنوی و فکریاست. "بند و زنجیر"استعاره از وابستگی‌های دنیا و تعصبات نادرست است. مصرع دوم بر پرهیز از بردگی دنیوی تأکید دارد.

۷. بندگی تنها سزای کبریاست / بنده را تسلیم هر بلوا مکن

این بیت تأکید می‌کند که تنها خدا شایسته‌ی بندگی است و انسان نباید در برابر آشوب‌های دنیوی و خواسته‌های نفسانی تسلیم شود.

۸. راز خلقت را ندانستی هنوز / پس سخن بی‌حجت و بیجا مکن

شاعر هشدار می‌دهد که بدون آگاهی و شناخت، نباید سخن گفت. این توصیه به تفکر و تدبراشاره دارد و یادآور آیات قرآن درباره‌ی پرهیز از سخن گفتن بدون علم است.

۹. گر نباشد نور حق در جان تو / راه را بی‌راهنما، پیدا مکن

این بیت اشاره به لزوم هدایت الهی و داشتن مرشد در مسیر زندگیدارد. "نور حق"استعاره از معرفت الهی است و "راهنما"می‌تواند اشاره به پیامبران، امامان یا عرفای الهی داشته باشد.

۱۰. هر که را نیکی رساندی، بی‌طمع / بر عمل، منت ز خود افشا مکن

اینجا شاعر بر اخلاص در نیکی کردنتأکید دارد. اشاره به این دارد که نیکی باید برای خدا و بدون انتظار پاداشباشد.

۱۱. سایه‌ی لطف خدا بر عالم است / خویش را از مهر او، تنها مکن

این بیت یادآور رحمت گسترده‌ی الهیاست. شاعر توصیه می‌کند که خود را از لطف الهی محروم نکنیم، بلکه با تقرب به خداوند، از رحمت او بهره‌مند شویم.

۱۲. عمر کوتاه است و فرصت بی‌ثبات / وقت خود را صرف هر رویا مکن

در این بیت به کوتاهی عمر و ناپایداری دنیااشاره شده است. شاعر هشدار می‌دهد که نباید عمر را با خیالات و آرزوهای بی‌سرانجام تلف کرد.

۱۳. هر که را دیدی گرفتار بلا / در ره خدمت دمی‌حاشا مکن

اینجا شاعر به کمک کردن به گرفتاران و نیازمندانتوصیه می‌کند و می‌گوید که نباید از یاری رساندن شانه خالی کرد.

۱۴. زندگی را با صداقت نقش زن / حیله را با مهر، هم‌آوا مکن

در این بیت شاعر صداقت را اساس زندگی معرفی می‌کند و هشدار می‌دهد که نباید حیله‌گری را با محبت ظاهری بپوشانیم.

۱۵. گر صبوری هست راه زندگی / ناله را در سینه‌ات مأوا مکن

این بیت به صبر و بردباریاشاره دارد و توصیه می‌کند که نباید در برابر سختی‌ها مدام شکایت کرد، بلکه باید استقامت داشت.

۱۶. آن که را صبر و رضا سرمایه شد / راه را بی‌حکمت و بینا مکن

شاعر صبر و رضارا سرمایه‌ی اصلی زندگی می‌داند و می‌گوید که نباید بدون حکمت و بینش راهی را در پیش گرفت.

۱۷. بر کلام ناروا مهر سکوت / حرف ناحق را به دل، معنا مکن

در این بیت بر پرهیز از سخنان نادرست و دروغتأکید شده است.

۱۸. گر که دنیا بر تو تنگ آید چنان / سینه را از درد، بی‌پروا مکن

این بیت به تحمل سختی‌های دنیااشاره دارد و می‌گوید که نباید در برابر مشکلات، بی‌تابی کرد.

۱۹. در بلا، صبر است درمانِ امید / زخم را بی‌مرهمی، افشا مکن

شاعر صبر را درمان سختی‌هامعرفی می‌کند و توصیه می‌کند که نباید دردهای درونی را بی‌محابا فاش کرد.

۲۰. گر خدا را بنده‌ای، تسلیم باش / زندگی را جز در او، معنا مکن

اینجا بر توحید و بندگی خداتأکید شده و توصیه می‌شود که زندگی را تنها با یاد خدا معنا کنیم.

۲۱. عشق را گر بی‌ریا جویی، بدان / دل به هر بیگانه‌ای شیدا مکن

این بیت هشدار می‌دهد که عشق حقیقی باید خالص و الهی باشد و نباید دل را به افراد نالایق سپرد.

۲۲. عشق را گر بی‌ریا جویی، عزیز / دل به هر نااهل و ناپیدا مکن

همان پیام بیت قبلی با تأکید بر اهل بودن معشوق حقیقیتکرار شده است.

۲۳. گر بیاموزی حقیقت را ز دل / عشق را آلوده‌ی دنیا مکن

اینجا شاعر عشق پاک و حقیقی را از دلبستگی‌های دنیوی جدا می‌کندو توصیه می‌کند که نباید عشق را به دنیا آلوده ساخت.

۲۴. هر که را دیدی ز غم آشفته دل / راز دل را از نگاهش اخفا مکن

در این بیت شاعر توصیه می‌کند که نباید از احوال دل‌شکستگان و اندوهگینان غافل شد.

۲۵. گر نگاهت رنگ شوقی می‌دهد / جام دل را بر غریبان وا مکن

این بیت به حفظ وقار و پرهیز از آشکار کردن احساسات در برابر افراد نامحرم و ناآشنااشاره دارد.

۲۶. عشق یزدان از هوس‌ها برتر است / راه را با خواهشت، شیدا مکن

شاعر عشق الهی را از هوس متمایز می‌کندو هشدار می‌دهد که نباید مسیر زندگی را با خواهش‌های نفسانی گره زد.

۲۷. گر دلت در آتش عشقش خموش / اشک را نذر غم دنیا مکن

اینجا شاعر توصیه می‌کند که اگر عشق الهی در دل شعله‌ور شد، نباید اشک را برای غم‌های دنیوی هدر داد.

(ادامه دارد...)

۲۸. عشق اگر راه تو را روشن کند / راه دل را بسته بر فردا مکن

در این بیت شاعر عشق حقیقی را به نوری تشبیه کرده که راه زندگی را روشن می‌کند. اما هشدار می‌دهد که نباید این عشق را به آینده‌ای نامعلوم و خیالی محدود کرد، بلکه باید آن را در لحظه درک و تجربه کرد. این توصیه یادآور آموزه‌های عرفانی است که بر لحظه‌ی حال و حضور در اکنونتأکید دارند.

۲۹. عاشقان را امتحان ره می‌برند / پس گلایه‌ای "رجالی"، وا مکن

اینجا شاعر به خود خطاب کرده و متذکر می‌شود که راه عشق، راهی پر از آزمون و امتحان استو نباید از دشواری‌های آن شکایت کرد. در عرفان، این باور وجود دارد که سختی‌های راه عشق، نشانه‌ی ارزشمند بودن آن استو تنها عاشقان حقیقی این مسیر را طی خواهند کرد.

جمع‌بندی و تحلیل کلی شعر

شعر "نصیحت (۳)" مجموعه‌ای از حکمت‌ها و پندهای اخلاقی و عرفانیاست که در قالب امر و نهیبیان شده است. شاعر در این سروده، مجموعه‌ای از اصول اساسی را برای یک زندگی اخلاقی، عارفانه و متعهدانهمطرح می‌کند.

محورهای اصلی شعر:

۱. عدالت و حق‌طلبی

• زندگی را نباید بر اساس ستم بنا کرد.
• باید در مسیر عدالت گام برداشت و از تأیید ناحق پرهیز نمود.

۲. مبارزه با ظلم و بی‌عدالتی

• در برابر ظلم نباید سکوت کرد.
• باید در کمک به ستمدیدگان کوشا بود.

3. آزادگی و استقلال فکری

   • نباید اسیر قفس (وابستگی‌های دنیوی) شد.
   • تنها خداوند شایسته‌ی بندگی است و نباید در برابر فتنه‌ها تسلیم شد.

4. اخلاص و پرهیز از ریا

   • نباید نیکی را با منت همراه کرد.
   • صداقت باید اساس رفتار باشد.

5. صبر و استقامت در برابر مشکلات

   • دنیا پر از بلا و آزمون است و صبر، کلید عبور از مشکلات است.
   • نباید در برابر سختی‌ها بی‌تابی کرد.

6. معنویت و عشق الهی

   • عشق حقیقی، عشق الهی است و نباید آن را با هوس‌ها آلوده کرد.
   • عاشقان در مسیر عشق الهی امتحان می‌شوند و باید این سختی‌ها را پذیرفت.

سبک و زبان شعر

• زبان ساده و صمیمی، اما در عین حال حکمت‌آمیز است.
• ساختار نصیحت‌گونه و امر و نهی مستقیمدارد که یادآور اشعار اخلاقی بزرگان مانند سعدی و مولانااست.
• از تشبیه، استعاره و نمادهای عرفانی(مانند قفس، زنجیر، نور حق و...) برای انتقال مفاهیم استفاده شده است.

نتیجه‌گیری

این شعر، مجموعه‌ای از نکات کلیدی برای یک زندگی متعالی و معنویرا ارائه می‌دهد. شاعر در خلال این ابیات، خواننده را به عدالت، صداقت، صبر، آزادگی و عشق الهیدعوت می‌کند و در نهایت، تأکید دارد که راه عشق پر از آزمون است، اما نباید از این مسیر گلایه کرد.

این سروده‌ علاوه بر اینکه حامل مفاهیم عمیق عرفانی است، از زبان روان و بیانی مؤثرنیز بهره می‌برد که آن را برای طیف گسترده‌ای از خوانندگان جذاب و تأثیرگذار می‌سازد.

سراینده

دکتر علی رجالی