رسالت

باسمه تعالی

مثنوی بهار(۱۳)

این شعر با نگاهی عرفانی و توحیدی به جلوه‌های بهار و طبیعت، تجلی الطاف الهی را در شکوفایی گل‌ها، وزش نسیم و بیداری زمین به تصویر می‌کشد. شاعر از زبان طبیعت، ستایش‌گر خالق یکتاست و در پسِ هر پدیده‌ی بهاری، نشانه‌ای از جمال و جلال خداوند می‌بیند.

شرح و تفسیر ابیات:

۱. گل از خاک روید به حکمِ خدا

نهد بوسه بر کوه و دشتِ بلا
شاعر با اشاره به رویش گل از خاک، بر اراده‌ی الهیدر زنده‌کردن زمین پس از مرگ تأکید می‌کند (اشاره‌ای به آیه‌ی ۹ سوره‌ی حج: "وَتَرَى الْأَرْضَ هَامِدَةً فَإِذَا أَنْزَلْنَا عَلَیْهَا الْمَاءَ اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ...").
«دشت بلا» می‌تواند اشاره به سختی‌ها و دشواری‌های زندگیباشد که گل، نماد امید، بر آن‌ها بوسه می‌زند و این نشاط و حیات در دل سختی‌هارا یادآور می‌شود.

۲. ز الطافِ حق، خنده بر لب زند

به هر سو نسیمی‌زِ عِطرش دمد
روییدن گل و وزیدن نسیم عطرآگین، نشانه‌ای از لطف و رحمت پروردگاراست. این تصویر نشان می‌دهد که بهار، انعکاس زیبایی و لطف خداونددر جهان مادی است و هر حرکت طبیعت، جلوه‌ای از این محبت ازلیدارد.

۳. بپاشد عطرش، به دشت و چمن

رود سر به سجده سوی ذوالمنن
این بیت تسبیح و ستایش طبیعترا بیان می‌کند. طبیعت نه‌تنها زیبا و دل‌انگیز است، بلکه با زبان حال به عبادت و شکرگزاری پروردگارمشغول است. سجده‌ی طبیعت، اشاره به آیه‌ی ۱۸ سوره‌ی حج دارد: "أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یَسْجُدُ لَهُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَمَن فِی الْأَرْضِ...".

۴. چکد قطره‌قطره زِ برگی کبود

نوایی زِ وصلِ بهاران سرود
این تصویر باران و شبنمرا توصیف می‌کند که از برگ‌ها می‌چکد. "برگ کبود" می‌تواند اشاره به برگ‌هایی داشته باشد که تحت رنگ‌پریدگی زمستانقرار گرفته و اکنون با آمدن بهار حیات دوبارهمی‌یابند. "نوای وصل" بیانگر اتحاد دوباره‌ی زمین و بهارو نوعی وصال عاشقانهاست.

۵. به هر سبزه‌زاری زِ عشقِ نهان

به هر غنچه شوری زِ شوقِ جهان
در دل هر سبزهو غنچه، عشقی پنهان نهفته است. این عشق، همان میل ذاتی موجودات به خالقاست که در قالب شور و نشاط طبیعتتجلی می‌یابد. این بیت تداعی‌گر مفهوم "عشق ازلی" در عرفان است که سراسر جهان را فراگرفته است.

۶. به هر دل قراری زِ خورشید جان

به هر موج نوری زِ مهرِ روان
اینجا خورشید جاناستعاره‌ای از ذات الهیاست که به هر دل، آرامش می‌بخشد. موج نور نشانگر فیض دائم خداونداست که سراسر عالم را فراگرفته و پیوسته هدایت و روشناییمی‌بخشد.

۷. به هر نغمه مستی زِ سازِ بهار

به هر اشک عشقی زِ سوزِ نگار
نغمه‌های بهاری همچون نوای موسیقی آسمانی، دل‌ها را سرمست می‌کند. "اشک عشق" نشانگر شوق روحبه وصال محبوب و سوز درونی سالکدر مسیر حقیقت است.

۸. به هر بزمِ شادی زِ عطرِ جنان

به هر دل امیدی زِ عشق نهان
بزم شادی حاصل فیض الهیاست که عطر بهشترا به مشام جان می‌رساند. امید پنهان در دل‌هاهمان اشتیاق به لقای الهیو دست‌یافتن به حقیقت مطلق است.

۹. نسیمی‌زِ حق، مستیِ جان دهد

به دل‌ها نوای گلستان دهد
نسیم الهی استعاره از رحمت و عنایت خداونداست که جان‌ها را مست و دل‌ها را حیات معنویمی‌بخشد. "نوای گلستان" نماد بشارت به بهشت و آرامش جاودانهاست.

۱۰. به هر برگ، سرّی زِ هستی نهان

نوایی زِ حق گشته در دل هر آن
در هر برگ (نمود کوچک طبیعت) راز و سری از هستی و حقیقتپنهان است. این بیت اشاره به این دارد که هر موجودی آیه‌ای از آیات الهیاست (آیه ۵۳ سوره فصلت: "سَنُرِیهِمْ آیَاتِنَا فِی الْآفَاقِ وَفِی أَنفُسِهِمْ..."). "نوایی ز حق" اشاره به ذکر و تسبیح موجوداتدارد که در عرفان، همه‌ی مخلوقات را ستایش‌گر خداوندمی‌دانند.

۱۱. دلا! مست شو زین بهارِ لطیف

ببین جلوه‌ی عشق را بی‌حریف
شاعر خطاب به دل، دعوت به مستی و سرخوشی عرفانیمی‌کند. "جلوه‌ی عشق بی‌حریف" به عشق الهیاشاره دارد که یگانه و بی‌نظیراست و هیچ چیز دیگری در برابر آن نمی‌ایستد. این بیت نشانگر این است که تماشای بهار حقیقی، انسان را به وجد معنوی می‌رساند.

۱۲. بهار است و دل غرقِ شور و صفاست

همه خاک هستی زِ عشقِ خداست
این بیت تأثیر بهاررا بر شور درونی انسانبیان می‌کند. "خاک هستی" نماد کل آفرینشاست که از عشق الهیسرچشمه گرفته (الهام از حدیث معروف: کُنْتُ کَنْزاً مَخْفِیّاً فَأَحْبَبْتُ أَنْ أُعْرَفَ...).

۱۳. زِ هر غنچه بویی زِ وصلت رسد

به هر دل صفایی زِ رحمت رسد
غنچه‌ها، نماد امید و آغاز وصالهستند. بوی غنچه استعاره از جمال الهیاست که هر کس را که در طلب حقیقت باشد، به وصال محبوب ازلیمی‌رساند. "صفای دل" همان نورانیت و آرامش باطنیاست که از رحمت خداوندبه دل‌ها می‌رسد.

۱۴.زمین غرقِ تسبیحِ پاکِ خدا

فلک مستِ عشق است تا انتها
این بیت اشاره به ذکر و تسبیح دائمی‌موجوداتدارد. از دیدگاه عرفانی، همه‌ی کائنات در حال ستایش حقهستند (آیه ۴۴ سوره اسراء: "وَإِن مِّن شَیْءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ..."). "فلک مست عشق" اشاره به این دارد که عشق الهی، سراسر هستی را فرا گرفتهاست.

۱۵. طبیعت شده جلوه‌ی رازِ دوست

نشان از جمالش به هر جا نکوست
طبیعت، آینه‌ای از رازهای الهیاست. این بیت یادآور این حقیقت عرفانی است که زیبایی‌های ظاهری طبیعت، بازتابی از جمال خداوندهستند و در هر گوشه‌ای از عالم، نشانی از معشوق ازلینمایان است.

۱۶. ببارد زِ لطفش، به هر جان، ز عشق

گشاید زِ رحمت، فراوان ز عشق
لطف و رحمت الهیمانند باران، بر دل‌ها می‌باردو آن‌ها را زنده می‌کند. این بیت اشاره به این دارد که عشق الهی نامحدوداست و هیچ‌کس از آن محرومنیست.

۱۷. بهار است و دل غرقِ شوق و نیاز

رخِ گل شکفته زِ باران، ز راز
بهار، شوق وصال و طلب حقیقترا در دل‌ها بیدار می‌کند. شکفتن گل از باران، راز احیای عشق در دل‌های مردهاست. این تصویر یادآور است که رحمت الهی، سختی‌ها را به شکوفایی و حیات تازهبدل می‌کند.

۱۸. نسیمی‌زِ وصلت به جان‌ها وزید

جهانی زِ عشقِ خدا آفرید
این بیت اشاره به این دارد که هر نسیم بهاری، نشانی از وصلت عاشقانه‌ی جهان با خالق خوددارد. جهانی که ما در آن زندگی می‌کنیم، بر اساس عشق الهیآفریده شده است (اشاره به حدیث: "لَوْلَاکَ لَمَا خَلَقْتُ الْأَفْلَاکَ...").

۱۹. طبیعت چو معشوق در پیچ و تاب

نوایی زِ مستی، سرودِ رباب
این تصویر جنبش و رویش طبیعترا به پیچ‌وتاب معشوقتشبیه می‌کند. "سرود رباب" به آوای شورانگیز عشقاشاره دارد که از مستی و وجد عرفانیبرخاسته و در دل سالکان راه عشقطنین‌اندا

۲۰. زمین شد بهاری زِ فیضِ بهار

دلا مست شو، لحظه‌ها را شمار

شاعر، بهار را فیض و رحمت الهیمی‌داند که بر زمین جاری شده است. این بیت اشاره به احیای طبیعت مردهدارد که همانند رستاخیزاست. دعوت از دل برای مستی معنویو قدر دانستن لحظه‌ها، یادآور این حقیقت است که زندگی زودگذراست و باید از هر لحظه برای قرب الهیبهره برد.

۲۱. بهار است و هر لحظه، صدها فراز

ز خاکِ عدم رُسته، باغِ نیاز

در اینجا شاعر، بهار را زمان شکوفایی معنوی و روحیمعرفی می‌کند. "صدها فراز" اشاره به تحولات معنویو فرصت‌های رشددارد. "ز خاکِ عدم" کنایه از احیای موجودات از نیستیاست که در فلسفه و عرفان، به معنای ظهور از عدم به وجودبا فیض دائمی‌خداوند است.

۲۲. ز هر غنچه بویی ز یار است من

ز هر سبزه شور بهار است من

هر غنچه‌ای که می‌شکفد، بویی از معشوق حقیقیدارد. شاعر، شور و طراوت بهاررا جلوه‌ای از عشق الهیمی‌داند. واژه‌ی "من" در پایان مصرع‌ها، اتحاد عاشق با معشوقرا نشان می‌دهد که شاعر خود را در این بهار، محو در جلوه‌ی حقمی‌بیند.

۲۳.نسیمی‌که بر گل، طراوت دهد

به دل شوق و نور و حرارت دهد

نسیم بهاری، علاوه بر جان‌بخشی به طبیعت، به دل سالکاننیز شور، شوق و گرمای عشقعطا می‌کند. در عرفان، نسیمنماد نفحات رحمت الهیاست که بر قلب انسان وزیده و او را به وصال محبوبنزدیک می‌کند.

۲۴. زمین غرقِ لطف و سماوات شد

بهشتی قرین و کمالات شد

شاعر در این بیت اتصال زمین و آسمانرا به واسطه‌ی فیض بهارینشان می‌دهد. بهار نه‌تنها زمینرا احیامی‌کند بلکه کمالات معنویرا نیز به اهل دلارزانی می‌دارد. این بیت اشاره‌ای ظریف به معاد جسمانی و روحانیدارد، جایی که زمین مانند بهشتمی‌شود.

۲۵. ز هر سبزه سر می‌زند رازها

ز هر گل رسد نغمه‌ی سازها

هر روییدنی، حامل رازی از اسرار هستیاست و هر گلی نغمه‌ای از جمال حقرا می‌سراید. این تصویر به آموزه‌ی قرآنی اشاره دارد:
"وَإِن مِّن شَیْءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ…"(سوره اسراء، آیه ۴۴)
که همه‌ی مخلوقات در حال تسبیح خداوندهستند، هرچند ما آن را درکنکنیم.

۲۶. نسیمی‌که جان را طراوت دهد

به دل شور و شوقِ محبت دهد

در این بیت، شاعر تأثیر معنوی نسیم الهیرا بیان می‌کند. این نسیم، جان‌ها را زنده و باطراوتکرده و شور محبتدر دل‌ها ایجاد می‌کند. این مفهوم به آموزه‌ی محبت الهیاشاره دارد که خالق و مخلوقرا به هم پیوند می‌دهد.

۲۷. شکوفاست هر شاخه از نور و نغز

جهانی ز شادی شود پُر ز رمز

در اینجا نورنماد معرفت الهیو نغزبه معنای لطافت و ژرفااست. هر شاخه‌ی شکوفا، حامل اسرار عمیق هستیاست و جهان پر از رموز عرفانیمی‌شود که برای اهل بصیرت، اشارات و نشانه‌هادارد.

۲۸. به هر برگ، رازی ز هستی عیان

دمی‌از وصال و دمی‌از فغان

شاعر دو سویه‌ی هستیرا بیان می‌کند: وصال و فراق. در هر برگ، رازهایی از وجودپنهان است. دل سالک گاهی از شادی وصالغرق لذت می‌شود و گاهی از دوری معشوقدر فغان است. این تناوب بین وصل و هجراز ارکان سیر و سلوک عرفانیاست.

۲۹. بهار آید و جان بگیرد، قرار

دلی تازه گردد "رجالی"، ز یار

شاعر در پایان، اثر بهار حقیقیرا بر جان سالکبیان می‌کند. بهار، دل را آرامش و قرارمی‌بخشد و برای سراینده، مایه‌ی تجدید عهد با یار حقیقیو تازه شدن دلاست.

جمع‌بندی و پیام کلی شعر:

این سروده، تأملی عرفانی بر بهاراست که در آن، شاعر بهار طبیعترا تجلی عشق و فیض الهیمی‌داند. در این نگاه، هر جلوه‌ی بهارینشانی از محبوب ازلیدارد. شاعر از دل‌ها می‌خواهد که مست از محبت الهیباشند و لحظه‌ها را غنیمت بشمارند.

بهار حقیقیدر این شعر، چیزی فراتر از تغییر فصل است؛ فرصتی برای بیداری قلب، شهود جمال حق و حرکت به‌سوی وصال الهی.

سراینده

دکتر علی رجالی

شرح و تفسیر مثنوی "باران بهار"

---

بیت ۱:

زِ هر قطره باران، پیامِ خداست
پیامی‌زِ الطافِ ربِّ علاست

تفسیر:
باران در این بیت به‌عنوان یک پیام الهی معرفی می‌شود. هر قطره باران در حقیقت حامل پیامی‌از خداوند است، که حاکی از رحمت و الطاف بی‌پایان خداوند است. باران می‌تواند نمادی از نعمت‌ها و برکات الهی باشد که بر بندگان نازل می‌شود.

---

بیت ۲:

چو باران ببارد زِ مهر و وفا
جهان پُر شود از جمالِ خدا

تفسیر:
وقتی باران از مهر و وفای خداوند می‌بارد، به تمام جهان جمال و زیبایی خداوند را می‌بخشد. در این بیت به تاثیر مثبت و گسترده باران اشاره دارد که نه تنها زمین را آباد می‌کند، بلکه عالم را از جمال الهی پر می‌سازد.

---

بیت ۳:

نسیمی‌که آید زِ باغِ بهار
نوایِ خوشِ عشقِ پروردگار

تفسیر:
نسیم بهاری که از باغ بهار می‌آید، شبیه به نوای عشق الهی است. این نسیم روح را نوازش داده و یادآور محبت و عشق خداوند است. در اینجا "باغ بهار" نمادی از زیبایی‌های طبیعت است که همگان را به یاد آفریدگار می‌اندازد.

---

بیت ۴:

زِ هر برگِ سبزی، نشانِ صفاست
زِ هر ذره‌ی خاک، امیدِ بقاست

تفسیر:
هر برگ سبز درخت نماد صفا و پاکی است و هر ذره خاک نیز به‌عنوان امیدی برای بقای زندگی و رشد و تعالی به شمار می‌آید. این بیت نشان‌دهنده ارتباط تنگاتنگ طبیعت با روح انسان و آموزه‌های معنوی است.

---

بیت ۵:

زِ هر قطره باران، پیامِ خداست
پیامِ بزرگی و فضل و عطاست

تفسیر:
بار دیگر تاکید می‌شود که هر قطره باران پیام خداوند است و این پیام حاکی از بزرگی، فضل و عطای الهی است. باران به‌طور نمادین نشانه‌ای از نعمت‌های بی‌پایان و بی‌حد و حصر خداوند است.

---

بیت ۶:

زِ رحمت چو دریای بی‌انتها
ببارد زِ لطفش به ارض و سما

تفسیر:
رحمت خداوند همانند دریای بی‌پایانی است که به‌طور نامحدود از لطف الهی به زمین و آسمان نازل می‌شود. این بیت نشان‌دهنده عمق و گستردگی رحمت خداوند است که همه‌چیز را در بر می‌گیرد.

---

بیت ۷:

چکد هر نسیمی‌زِ باغِ وصال
به دل می‌دهد شوقِ حُسنِ کمال

تفسیر:
نسیم‌هایی که از باغ وصال می‌وزند، در دل انسان شوق و آرزوی رسیدن به کمال انسانی و روحانی را برمی‌انگیزند. "باغ وصال" در اینجا نماد ارتباط انسان با خداوند است و این نسیم‌ها همچون الهامات معنوی در دل انسان ایجاد شوق به کمال می‌کنند.

---

بیت ۸:

زِ هر قطره نوری به دل می‌دمد
رهِ عاشقان را به حق می‌بَرَد

تفسیر:
هر قطره باران نور معنوی‌ای است که به دل عاشقان می‌تابد و آن‌ها را به سمت حقیقت و عشق الهی هدایت می‌کند. در این بیت به تاثیر باران به‌عنوان راهنمایی معنوی اشاره شده است.

---

بیت ۹:

به صحرا، به دریا، به کوه و دمن
نمایان بود جلوه‌ی ذوالمنن

تفسیر:
در این بیت، به زیبایی‌های طبیعت اشاره می‌شود که جلوه‌ای از صفات و الطاف خداوند را نشان می‌دهند. "ذوالمنن" یکی از نام‌های خداوند است که به‌معنی صاحب تمامی‌نعمت‌ها و برکات است.

---

بیت ۱۰:

جهان هر نفس پر زِ اسرار اوست
وجودِ همه غرقِ انوار اوست

تفسیر:
جهان هر لحظه از اسرار و حکمت‌های خداوند پر است و همه‌چیز در این جهان غرق در انوار الهی است. در این بیت به وابستگی تمامی‌موجودات به خداوند و تاثیر انوار الهی بر همه‌چیز اشاره می‌شود.

---

بیت ۱۱:

زِ لطفش زمین، زنده چون جان شود
دل از چشمه‌ی مهر، عطشان شود

تفسیر:
زمین با لطف خداوند زنده می‌شود، همان‌طور که قلب انسان از چشمه‌ی مهر و محبت خداوند به زندگی و نشاط می‌افتد. این بیت به ارتباط حیات طبیعت و دل انسان با رحمت و لطف خداوند اشاره دارد.

---

در ادامه، این الگو در بقیه ابیات نیز تکرار می‌شود. در مجموع، این شعر به‌طور کلی به رحمت‌های خداوند، تاثیرات آن بر طبیعت و انسان، و رابطه معنوی انسان با پروردگار می‌پردازد. باران به‌عنوان نمادی از رحمت الهی معرفی می‌شود که همه‌چیز را زنده می‌کند و به انسان‌ها شوق کمال و معنویت می‌بخشد.

بیت ۱۲:

چو باران ببارد زِ درگاهِ دوست
بروید زِ خاک، آن‌چه مقصود اوست

تفسیر:
در این بیت اشاره به این دارد که باران از درگاه دوست، یعنی از سوی خداوند، می‌بارد. این باران سبب رشد و شکوفایی در خاک می‌شود و آنچه که خداوند اراده کرده، به‌دست می‌آید. همه‌چیز در این جهان بر اساس اراده و خواست الهی تحقق می‌یابد.

---

بیت ۱۳:

زِ هر غنچه‌ای عطرِ ایمان رسد
زِ هر قطره‌ای نورِ قرآن رسد

تفسیر:
هر غنچه‌ای که می‌شکفد، نمادی از ایمان است که با عطر خوش خود بر دل‌ها تاثیر می‌گذارد. از سوی دیگر، هر قطره‌ای از باران نماد نور قرآن است که بر دل‌های جویای حقیقت روشنایی می‌بخشد. در اینجا با استفاده از طبیعت، ایمان و قرآن به‌عنوان دو منبع نور و هدایت انسان معرفی شده‌اند.

---

بیت ۱۴:

جهان گرچه دریایِ طوفان بلاست
پناهِ دل خسته، لطفِ خداست

تفسیر:
در این بیت به دشواری‌های زندگی اشاره می‌شود که گاهی همچون دریای طوفانی است، اما در عین حال، پناهگاه و آرامش برای دل‌های خسته تنها در لطف خداوند است. این بیت یادآور این است که حتی در سخت‌ترین شرایط، رحمت خداوند می‌تواند آرامش‌بخش باشد.

---

بیت ۱۵:

به هر قطره رازی زِ اسرارِ حق
به هر موج، آوای دیدارِ حق

تفسیر:
هر قطره باران حاوی رازی از اسرار الهی است و هر موجی از آب به‌نوعی آوای دیدار با خداوند را به گوش می‌رساند. این بیت نشان‌دهنده‌ ارتباط معنوی و رازهایی است که در هر ذره از طبیعت نهفته است.

---

بیت ۱۶:

نهانی که در برگ و باران عیان بود
حکمتش بر دل عاشقان

تفسیر:
آنچه در ابتدا پنهان و نهان به نظر می‌رسید، اکنون در برگ و باران آشکار می‌شود. حکمت الهی به‌وضوح در طبیعت و عناصر آن نمایان می‌شود و دل عاشقان به آن پی می‌برد. در این بیت اشاره به کشف و شهود معنوی است که از طریق درک و مشاهده طبیعت حاصل می‌شود.

---

بیت ۱۷:

به دریا فتد موجِ لطفِ قدیم
به صحرا رسد رحمتِ او عظیم

تفسیر:
موجی از لطف خداوند به دریا می‌رسد و در صحرا، رحمت عظیم الهی نمایان می‌شود. این بیت نشان‌دهنده‌ فراگیری و گستردگی رحمت خداوند است که در تمام عالم، دریاها، صحراها و همه‌چیز را در بر می‌گیرد.

---

بیت ۱۸:

زِ باران بجوشد امیدِ نهان
که بخشایش اوست فیضِ جهان

تفسیر:
از باران، امید نهانی برمی‌خیزد که نماد بخشایش الهی است. این بخشایش و فیض خداوند است که جهان را زنده و پر از امید می‌کند. در این بیت، باران به‌عنوان نمادی از بخشش و امید معرفی می‌شود.

---

بیت ۱۹:

زِ هر سبزه آید ندای حضور
زِ هر قطره ریزد شمیمی‌زِ نور

تفسیر:
هر سبزه‌ای ندای حضور خداوند را به گوش می‌رساند و هر قطره‌ای از باران همچون عطری از نور الهی می‌ریزد. این بیت به آگاهی انسان از حضور دائمی‌خداوند در تمام موجودات و طبیعت اشاره دارد.

---

بیت ۲۰:

اگر تیره گردد سپهرِ زمان
فروغش دهد نورِ ایمان عیان

تفسیر:
در زمانی که آسمان زندگی انسان تیره و تار می‌شود، نور ایمان به‌وضوح در دل انسان‌ها می‌درخشد. این بیت به تاثیر ایمان در روشن کردن دل‌های تاریک و هدایت به‌سوی نور اشاره دارد.

---

بیت ۲۱:

نه خشکی بماند، نه رنج و ملال
چو باران بریزد زِ لطفِ کمال

تفسیر:
با نزول باران از لطف و کمال خداوند، دیگر نه خشکی‌ای باقی می‌ماند و نه رنج و ملال. رحمت الهی تمام دردها و خشکی‌ها را از بین می‌برد و زندگی را سرشار از برکت و آسایش می‌سازد.

---

بیت ۲۲:

به هر جا که چشمی‌گشایی به راز
بود آشکارا صفاتِ نیاز

تفسیر:
در هر جایی که چشم گشوده شود، صفات نیاز و فقر انسان در برابر خداوند آشکار می‌شود. این بیت به حقیقت وابستگی انسان به خداوند و نیاز همیشگی او به رحمت و کمک الهی اشاره دارد.

---

بیت ۲۳:

زمین از کراماتِ او زنده شد
دلِ خسته از مهرِ او بنده شد

تفسیر:
زمین با کرامت‌های خداوند زنده می‌شود و دل‌های خسته با مهر الهی تسلی می‌یابند. در این بیت اشاره به تاثیرات کرامت و محبت خداوند بر تمام موجودات، از جمله زمین و دل انسان‌ها است.

---

بیت ۲۴:

به وادی اگر دانه‌ای بنگری
نشانِ تواناییِ داوری

تفسیر:
در این بیت، به مشاهده دانه‌ای در وادی اشاره شده که نمایانگر توانایی خداوند در داوری و تدبیر است. هر دانه‌ای که در خاک می‌افتد، نشان‌دهنده‌ قدرت و حکمت الهی است که همه‌چیز را به‌درستی اداره می‌کند.

---

بیت ۲۵:

به هر برگ، حکمت زِ حق آشکار
به هر قطره، لطفش بود برقرار

تفسیر:
در هر برگ، حکمت خداوند نمایان می‌شود و در هر قطره باران، لطف و رحمت الهی پایدار است. این بیت به ویژگی‌های دائم و پایدار حکمت و رحمت خداوند در تمام طبیعت اشاره دارد.

---

بیت ۲۶:

نه برگی فتد بی‌رضایِ ودود
نه موجی رود جز به امرِ وجود

تفسیر:
هیچ برگ از درخت نمی‌افتد و هیچ موجی در دریا حرکت نمی‌کند، مگر به اراده و خواست خداوند. این بیت به توحید عملی و حکمت الهی در اداره‌ جهان اشاره دارد.

---

بیت ۲۷:

زِ لطفش، بهاران شکوفا شود
خزان از نسیمش مسیحا شود

تفسیر:
با لطف خداوند، بهار شکوفا می‌شود و حتی خزانی که به‌نظر مرده می‌آید، از نسیم الهی زنده و نو می‌شود. این بیت به تجدید حیات و تحولاتی که در دست خداوند است، اشاره دارد.

---

بیت ۲۸:

اگر تشنه‌ای، رحمتش چشمه‌سار
اگر خسته‌ای، مهر او غم‌گسار

تفسیر:
اگر تشنه‌ای، رحمت خداوند همچون چشمه‌ساری است که سیرابت می‌کند و اگر خسته‌ای، مهر خداوند همچون پناهی است که غم و درد را از دل می‌زداید. این بیت به مهر و رحمت بی‌پایان خداوند در رفع نیازهای روحی و جسمی‌انسان‌ها اشاره دارد.

---

بیت ۲۹:

به هر جا که بارانِ رحمت رسد
زمین از عطایش به جنّت رسد

تفسیر:
هر کجا که باران رحمت الهی می‌بارد، زمین به برکت و عطای آن، به‌مانند بهشتی از نعمت‌ها و برکات خداوند می‌شود. این بیت به تاثیرات مثبت و پر برکت رحمت الهی بر طبیعت اشاره دارد.

---

بیت ۳۰:

به هر قطره، رازی زِ اسرارِ عشق
نهان در دلِ آب، انوارِ عشق

تفسیر:
در هر قطره باران، رازی از اسرار عشق الهی نهفته است و در دل هر قطره آب، انوار عشق خداوند تابیده است. این بیت به جنبه‌های معنوی و عرفانی آب و باران اشاره دارد و نشان‌دهنده‌ عشقی است که در تمامی‌موجودات و پدیده‌های طبیعی نهفته است.

---

بیت ۳۱:

ز عرفان و دانش بود رهنمون
چراغی فروزان، به دل‌ها فزون

تفسیر:
عرفان و دانش، راهنمایی برای انسان‌ها هستند و چراغی روشن برای دل‌ها فراهم می‌کنند. این بیت نشان‌دهنده اهمیت عرفان و دانش در روشن‌کردن راه انسان به سوی حقیقت است.

---

بیت ۳۲:

به دریا، به صحرا، وزد بر دمن
"رجالی" شکوفاست در هر وطن

تفسیر:
این بیت اشاره به درخت‌های بهاری دارد که در هر مکانی شکوفا می‌شوند و "رجالی" (به عنوان سراینده) نیز در هر سرزمین شکوفا است. این اشاره به تلاش و رشد جهانی در هر مکانی دارد که از فضل خداوند است.

---

سراینده:
دکتر علی رجالی

باسمه تعالی
شرح و تفسیر ابیات منظومه "بهار (۹)"
سراینده: دکتر علی رجالی
۱۴۰۴/۱/۲

۱. بهار بهار است، مستی ز عشق / حیات زمین است، هستی ز عشق

بهار، در اینجا نمادی از تجدید حیات و طراوت است که ریشه در عشق الهی دارد. "مستی ز عشق" اشاره به شور و شعف ناشی از محبت الهی دارد که جان و جهان را سرمست می‌سازد. "حیات زمین" کنایه از زنده‌شدن طبیعت و "هستی ز عشق" تأکید بر این حقیقت عرفانی است که هستی و وجود از عشق حق سرچشمه می‌گیرد.

۲. شود زنده مرده، ز انوار عشق / دهد جان، خداوند اسرار عشق

این بیت به قدرت احیاگر عشق الهی اشاره دارد. عشق خداوند نه‌تنها موجودات زنده را به رشد و تکامل می‌رساند، بلکه حتی مردگان دل را نیز زنده می‌کند. "خداوند اسرار عشق" تأکیدی است بر اینکه راز و رمز اصلی حیات، از ناحیه‌ی پروردگار است.

۳. بهار است فصل گل و گل‌فشان / بهاری ز عشق است، رنگین‌کمان

بهار، فصل شکوفایی طبیعت است و "گل‌فشان" به معنای پراکندگی گل و زیبایی‌های بی‌حد است. در عرفان، "رنگین‌کمان" نماد تنوع جلوات حق است. این بیت بیان می‌کند که بهار حقیقی، انعکاسی از عشق خداوند است که رنگ‌های بی‌شمار رحمت را به نمایش می‌گذارد.

۴. بهاری که از مهر یزدان بود / چراغی به راه شبستان بود

این بیت به نورانیت و هدایت‌بخشی عشق خداوند اشاره دارد. "شبستان" نمادی از تاریکی‌ها و مسیرهای مبهم است که نور عشق الهی، مانند چراغی، روشنگر آن‌هاست.

۵. ز نورش زمین غرق انوار شد / دل از عطر وصلش گرفتار شد

عشق الهی نوربخش همه‌ی هستی است. "غرق انوار" کنایه از فراگیر بودن رحمت حق است و "عطر وصل" نمادی از جذبه‌ی قرب و وصال به پروردگار است که دل را شیفته‌ی خود می‌سازد.

۶. ز باران یزدان جهان زنده شد / نشاطی دگر در دل افکنده شد

باران رحمت الهی نه‌تنها طبیعت را زنده می‌کند، بلکه دل‌های مرده را نیز حیات می‌بخشد. "نشاطی دگر" بیانگر شادی معنوی و طراوت روحانی ناشی از فیض الهی است.

۷. هر آن کس که با عشق همراه شد / ز شوق وصالش، ز دل آه شد

کسی که مسیر عشق الهی را بپیماید، قلبش مشتاق وصال حق خواهد شد. "آه" در اینجا نشان‌دهنده‌ی سوز و اشتیاق عاشق در مسیر وصال است.

۸. ز نورش زمین پر ز پیغام شد / فضا غرق مستی و آرام شد

نور الهی پیامی‌از رحمت و هدایت به سراسر هستی می‌فرستد. این نور، هم مستی عاشقانه و هم آرامش معنوی را به دنبال دارد.

۹. نسیمش پیام وفا می‌دهد / به دل‌ها نوید بقا می‌دهد

نسیم بهاری که تجلی رحمت الهی است، وفاداری پروردگار به بندگانش را گوشزد می‌کند و نوید بقای جاودان در سایه‌ی محبت الهی را به دل‌ها می‌رساند.

۱۰. نهالی که از مهر حق پا گرفت / کمالش ز فیض خدا جا گرفت

رشد و کمال هر موجودی در گرو مهر و فیض الهی است. این بیت تأکیدی بر وابستگی همه‌ی موجودات به عنایت پروردگار دارد.

۱۱. بهاران به الطاف حق شد به بار / دلی پر ز شوق و دلی بی‌قرار

بهار محصول لطف خداوند است. در این فضای معنوی، دل‌ها مملو از شوق و بی‌قراری وصال الهی می‌شوند.

۱۲. هر آن کس که با حق هم‌آواز شد / ز طوفان فتنه، سرافراز شد

کسی که با حقیقت الهی هماهنگ شود، در برابر فتنه‌ها و مشکلات، سربلند و پیروز خواهد بود.

۱۳. دلش پر ز نور حقیقت شود / ز نور خدا با بصیرت شود

عشق و ارتباط با خدا، قلب انسان را از حقیقت سرشار کرده و بصیرت و روشن‌بینی معنوی به او می‌بخشد.

۱۴. ز الطاف حق با کفایت شود / تمام وجودش صداقت شود

کسی که از الطاف الهی بهره‌مند شود، در همه‌ی ابعاد زندگی به کمال و صداقت خواهد رسید.

۱۵. بهاری که از مهر یزدان به پاست / دل عاشقان را ز غم‌ها جداست

بهار الهی، دل‌های عاشقان را از غم‌های دنیوی رها کرده و آنان را به شادی معنوی می‌رساند.

۱۶. دل از شوق یزدان به پرواز شد / ز عشق خدا جان هم‌آواز شد

دلِ مشتاق، به سوی حضرت حق به پرواز درمی‌آید و جان عاشق، هماهنگ با عشق الهی نغمه‌سرایی می‌کند.

۱۷. ز سودای حق، سینه دمساز شد / به دریای عرفان چو غرقاز شد

عشق الهی، دل را هم‌نوا با اسرار معنوی کرده و انسان را به دریای بیکران عرفان فرو می‌برد.

۱۸. اگر صد خطر دید و صد دام بود / به نور محبت، همه کام بود

عاشق حقیقی، با وجود تمام موانع و خطرها، به یاری محبت الهی به مقصود خود خواهد رسید.

۱۹. به دریا فتد، گوهرش در صدف / ز شوق وصالش، رسد بر هدف

عاشق، همچون دریایی که مروارید در دل خود دارد، با شوق وصال به مقصود اصلی نائل می‌شود.

۲۰. چو دریا شود دل، شود پُرگهر
ز شوق وصالش، رسد در خطر

در این بیت، دل انسان به دریای بیکرانی تشبیه شده که گوهرهای ارزشمند معرفت و حقیقت را در خود جای می‌دهد. هنگامی‌که انسان دلش را با عشق الهی و شوق وصال پرورش دهد، حتی اگر در معرض خطرات و دشواری‌ها قرار گیرد، این گوهرهای درونی او را به مقصود می‌رسانند. خطر در اینجا نماد چالش‌های سیر و سلوک است و شوق وصال نیروی محرکی برای عبور از این موانع.

۲۱. چو گل بشکفد، راز دل فاش شد
تو گویی که دل روی فراش شد

این بیت به ظهور و تجلی عشق الهی در وجود انسان اشاره دارد. شکفتن گل نمادی از شکوفایی باطن انسان عاشق است. وقتی دل انسان به نور عشق خداوندی روشن شود، اسرار و حقایق درونی‌اش آشکار می‌شود. «فراش» کنایه از گستردگی و آمادگی دل برای دریافت انوار الهی است. این بیت به این معناست که دلِ عاشق، بی‌پروا و آشکار، رازهای نهفته‌ی خود را بیان می‌کند.

۲۲.پس از سردی و خشکی و هم خزان
بهار بهار است، در دل‌ نشان

این بیت به تحول معنوی پس از سختی‌ها اشاره دارد. همان‌طور که بهار پس از زمستان می‌آید و طبیعت را زنده می‌کند، دل انسان نیز پس از دوره‌های سختی و خزان روحی، به نور الهی زنده و شاداب می‌شود. «در دل نشان» یعنی اثر و نشانه‌ی این تجدید حیات معنوی در باطن فرد باقی می‌ماند.

۲۳. به دشت و به صحرا، ز شوق و نیاز
بخوانند بلبل، به آهنگ راز

این بیت بیانگر هماهنگی طبیعت و دل عاشق است. همچنان که در فصل بهار بلبلان با شوق و نیاز، سرود عشق و راز سر می‌دهند، دل‌های عاشقان نیز با شوق معرفت الهی نغمه‌سرایی می‌کنند. این تشبیه، پیوند میان طبیعت و معنویت را نشان می‌دهد.

۲۴. نسیمی‌وزیده ز باغ بهار
که پیچد به گلزار، عطر نگار

در این بیت، نسیم بهاری نمادی از رحمت و لطف الهی است که به جان و دل انسان‌ها می‌وزد. «عطر نگار» به بوی دل‌انگیز معشوق حقیقی، یعنی خداوند، اشاره دارد که دل‌های عاشقان را معطر و سرشار از محبت می‌کند.

۲۵.دگر گشته اندر زمین، کهکشان
پر از نور و الطاف حق، بی‌کران

این بیت تصویری از شکوه و عظمت الطاف الهی ارائه می‌دهد. زمین با نور و رحمت الهی، همانند کهکشانی پر از جلوه‌های بی‌کران خداوند شده است. این تصویر، گستردگی و فراگیری رحمت خداوند را به نمایش می‌گذارد.

۲۶.نهد دست در دست عالم به بزم
کشد پرده از راز هستی به عزم

این بیت به اتحاد و هماهنگی بین انسان و جهان هستی در مسیر شناخت خداوند اشاره دارد. «نهد دست در دست عالم» نشان‌دهنده‌ی وحدت همه‌ی موجودات در مسیر معرفت است. «کشد پرده از راز هستی» بیانگر کشف حقایق نهفته و اسرار الهی توسط کسی است که با عزم و اراده در راه حقیقت گام برمی‌دارد.

۲۷. رهِ عشقِ حق، راهِ بی‌کاستی است
ره حق، ره جان و هم راستی است

این بیت راه عشق به خداوند را بی‌نقص و کامل معرفی می‌کند. این راه نه‌تنها مسیر جان و روح، بلکه راه صداقت و حقیقت نیز هست. این ابیات بر این نکته تأکید دارد که سلوک عاشقانه‌ی الهی، مسیری کامل و راستین برای کمال معنوی است.

۲۸. بهانه بهار است، اشعار من
"رجالی" سراید، چو افکار من

در این بیت، شاعر به صراحت بیان می‌کند که بهار صرفاً بهانه‌ای برای بیان اندیشه‌ها و افکار عرفانی اوست. شاعر با بهره‌گیری از نمادهای طبیعی مانند بهار، مفاهیم عمیق‌تر عشق و معرفت الهی را به تصویر می‌کشد.

این بخش از منظومه‌ی «بهار (۹)» به شکوه و زیبایی بهار حقیقی اشاره دارد که تجلی عشق و الطاف الهی است. شاعر با استفاده از تصاویر زنده‌ی طبیعت، مسیر سیر و سلوک را توصیف می‌کند و پیوند میان عشق، معرفت، و رسیدن به حقیقت را به شکلی زیبا بیان کرده است.

سراینده

دکتر علی رجالی

باسمه تعالی

بهار(۷)

این شعر با مضمون بهار و پیوند آن با لطافت الهی و نور ایمان، جلوه‌ای عرفانی و معنوی از تحول روحی انسان را به تصویر می‌کشد. در این شعر، بهارنمادی از تجدید حیات معنویو بیداری دل از غفلتاست. هر مصرع با دقت به لطافت معانی و ارتباط عمیق با حق تعالی اشاره دارد.

تحلیل و شرحابیات:

بهاری که از لطف جانان رسد

دل از هر چه غیر از خدا وانهد
این بیت تأکید دارد بر اینکه بهاری که از جانب محبوب حقیقی (خدا)می‌رسد، دل را از هر علایق دنیویپاک کرده و به اخلاص و توحیدمی‌رساند.

بهاری که از مهر یزدان بود

صفای دل و روح انسان بود
این بیت، مهر و لطف الهی را به بهاری معنویتشبیه کرده که دل و جانرا از کدورت‌هاپاک کرده و صفای باطنبه ارمغان می‌آورد.

ز فیض الهی ، چمن باز شد
ز الطاف یزدان، سر افراز شد
فیض الهیباعث می‌شود که جهانبه شکوفاییبرسد و دل‌های افسرده نیز همانند غنچه‌هاشکفته شوند.

نسیمی‌وزید از بهشت برین

به دل‌ها رساند عطر یقین
این بیت یقینرا همچون نسیمی‌ بهشتیمعرفی می‌کند که جان را از تردیدو گمراهیرها ساخته و اطمینان قلبیبه همراه دارد.

چو خورشید تابید بر جان ما

گشود از کرامت، نظر جان ما
نور حقچون خورشیدبر جان انسان تابیده و درک و بینشرا به سوی حقایق متعالی باز می‌کند.

بهاری که از لطف یزدان رسید / به باغ دل ما نشاطی دمید
این بیت، نشاط حقیقیرا از جانب لطف الهیدانسته که دل را زنده کرده و به بهجت معنویمی‌رساند.

بهاری که با یاد حق می‌وزد
نسیمی‌ز عطر سَبَق می‌وزد

در این بیت، بهار حقیقیبه یاد خداوابسته شده است. "سَبَق" به معنای پیشی گرفتنو فضل پیشین خداونداست. این نسیمِ معنوی که از یاد حق برمی‌خیزد، رحمت سابقهو لطف پیشینیخداوند را به دل‌ها می‌رساند و انسان را در مسیر توفیق الهیقرار می‌دهد.

خدا رحمتش پیشه گیرد ز خشم
بپوشد ز لطفش گناه و ستم

این بیت اشاره به صفات جمال و جلال الهیدارد. رحمت خداوندبر غضباو پیشی می‌گیرد و از لطف بی‌پایانش، گناهان و لغزش‌های بندگان را می‌پوشاند. اشاره‌ای لطیف به حدیث قدسی:
"سبقت رحمتی علی غضبی"(رحمتم بر خشمم پیشی گرفته است).

دل از نور حق کی کند احتراز؟
که آرام جان است در سوز و ساز

این بیت بر ماهیت آرام‌بخش نور الهیتأکید دارد. دل آنگاه که به نور حقروشن شود، از این نور فاصله نمی‌گیرد، زیرا تنها با آن آرامش حقیقیحتی در سختی‌ها و سوز و سازهاممکن می‌شود. در اینجا سوز و سازنمادی از تلاطم‌های روحی و ریاضت‌های معنویاست که تنها با یاد خداآرام می‌گیرد:
"ألا بِذِکرِ اللهِ تَطمَئِنُّ القُلُوبُ" (رعد: ۲۸)

دل از نور حق، نیست هرگز گسست
که آرام دل را به وصلش نشست

این ابیات بر تداوم ارتباط دل با خداوندتأکید دارد. نور الهیرشته‌ای گسست‌ناپذیر است و دلِ حقیقت‌طلب، آرامش را تنها در وصل الهیمی‌یابد. اشاره‌ای به وحدت عاشق و معشوقدارد؛ جایی که عاشق حقیقیتنها در محضر معشوق ازلیقرار می‌گیرد.

دل از شوق وصلش به پرواز شد
ز بند گنه، دل سبک‌ساز شد

شوق وصالنیرویی است که دلرا به سوی معشوق به پروازدرمی‌آورد و قیدهای گناهرا از پای جان باز می‌کند. این بیت به سیر الی اللهاشاره دارد که در آن شوق وصالدل را از ظلمت گناهرهایی بخشیده و به آزادی معنویمی‌رساند.

دلی کو زِ نور خدا جان گرفت
زِ هر درد دنیا، امان آن گرفت

این بیت نشانگر قدرت شفابخش نور الهیاست. نوریکه از جانب خدا بر دل می‌تابد، انسان را از رنج‌ها و دردهای دنیویمصون می‌دارد. این مضمون با آیه‌ای از قرآن هماهنگ است:
"وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِینَ" (اسراء: ۸۲)

بهاری که از نور ایمان رسد
دل از شوق وصلش، به پایان رسد

در اینجا نور ایمانهمچون بهارتوصیف شده است که در نهایت دل مشتاقرا به مقصد وصالمی‌رساند. اشاره دارد به این حقیقت عرفانی که ایمان راستینانسان را از هر سردرگمی‌نجات داده و به کمال و فناء فی‌اللههدایت می‌کند.

ز هر قطره باران، صدایی وزد
که بر خاک دل، یک نوایی وزد

این بیت به باران رحمت الهیتشبیه شده که دل‌های خشکیدهرا زنده کرده و هر قطره آن، ندا و پیامی‌الهیدارد. باران که مظهر حیات و طهارتاست، در اینجا نشانه‌ای از فیوضات دائمی‌الهیبر قلوب تشنه است.

دل از نور حق، کی شود بی‌نیاز؟
که در وصل او هست آرام و ساز

این بیت تأکید دارد که بی‌نیازی حقیقیتنها از نور الهیحاصل می‌شود. در وصال حق، همه‌ی اضطراب‌ها و تشویش‌های باطنیبه آرامش و سازگاریبدل می‌گردد.

بهاری که از جان برآید صدا
رساند دل ما به کوی بقا

این بیت، بهار حقیقیرا به ندای جانتشبیه کرده که دل سالکرا به ساحت بقا و جاودانگیهدایت می‌کند. اشاره‌ای است به مقام بقاء باللهکه در عرفان مرحله‌ی نهایی سیر و سلوک است.

ز نوری که از کوی جانان رسد
زِ یزدان، خبر بر محبان رسد

در این ابیات، نور جاناننشانه‌ای از تجلیات الهیاست که پیام رحمت و محبت از جانب یزدانرا به دوستداران حقمی‌رساند.

ز عشقش جهان پر زِ عرفان شود
به درگاهِ حق، شمعِ ایوان شود

عشق الهیچنان قدرتی دارد که می‌تواند جهان هستیرا سرشار از معرفت و شناخت حقسازد. این بیت عشق و عرفانرا در مقام نور هدایتتصویر کرده است.

هر آن کس که جانش زِ حق پر شود
زِ تاریکیِ دل مُطَهَّر شود

در اینجا نور حقبه عنوان عامل پاکی و طهارت باطنیمعرفی شده است. هر کس که جانش سرشار از یاد خدا شود، از ظلمات و ناپاکی‌های نفسانیپاک خواهد شد.

اگر قطره‌ای بر دل و جان رسد
به دریا رسانَد، به ایمان رسد

این بیت نشان می‌دهد که حتی یک قطره از فیض الهیمی‌تواند دل تشنه‌ی حقیقترا به بحر ایمانبرساند.

دل از یاد حق کی جدا می‌شود؟
که بی‌نور حق، دل فنا می‌شود

اینجا یاد خدابه عنوان محور بقا و هستیمعرفی شده است. دل انسانبدون نور الهیبه فنا و نیستیکشیده می‌شود.

دل از غیر حق پاک گردد اگر
رهاند خدا، هر بلا و خطر

این بیت بیانگر این حقیقت است که پاک شدن دل از غیر خداباعث امان از بلاها و خطراتمی‌شود.

بهاری که از لطف یزدان وزد
دل از هر چه غیر از خدا، وا رهد

بهار حقیقی که از لطف خداوندسرچشمه می‌گیرد، دل را از وابستگی‌های دنیویآزاد کرده و به سوی حقیقت مطلقرهنمون می‌سازد. این بیت اشاره دارد به این که نور الهی، تمامی‌ تعلقات مادیرا از دل می‌زداید و آن را برای سیر الی‌اللهآماده می‌کند.

دل از مهر یزدان چو روشن شود
زِ تاریکی و غم، مُطهّر شود

این بیت بر تأثیر محبت الهیبر پاک‌سازی درونتأکید دارد. نور محبت خداوندهر ظلمت و غمیرا از دل می‌زداید و آن را روشن و مصفامی‌کند. این مفهوم برگرفته از حدیثی قدسی است که خداوند می‌فرماید:
"اذا احببت عبدی، کنتُ سمعه الذی یسمع به و بصره الذی یبصر به..."

نسیمی‌که از کوی جانان وزد
دلِ خسته را سوی عرفان کشد

در این بیت نسیم جان‌بخش الهیبه عنوان عامل تحول روحیمعرفی شده است. این نسیم معنوی، دل‌های خسته و رنجوررا به سوی معرفت و شهود الهیهدایت می‌کند. اشاره دارد به حالاتی که سالک طریق حقبا اشراقات الهیبه یقین و معرفتدست می‌یابد.

دل از بند غفلت چو آزاد شد
به دیدارِ معبود، دل شاد شد

وقتی که دلاز غفلتو تعلقات دنیویرهایی یابد، آماده‌ی مشاهده‌ی انوار الهیمی‌شود. شادی حقیقی زمانی حاصل می‌شود که دل، حضرت معبودرا در باطن خویششهود کند:
"فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ" (بقره: ۱۵۲)

بهاری که از عشق، جان می‌دهد
به دل‌های عاشق، امان می‌دهد

این بیت عشق الهیرا به بهاری جاودانتشبیه کرده است که جان را زندهمی‌سازد و به قلب‌های مشتاقآرامش و ایمنی از اضطرابعطا می‌کند. این مضمون ریشه در آموزه‌های عرفانی دارد که عشق الهیرا عامل احیای جانمی‌دانند.

زِ هر قطره‌اش، نور ایمان وزد
زِ هر غنچه‌اش، بوی قرآن وزد

در اینجا باران رحمت الهیچنان وصف شده که هر قطرهآن ایمانرا در دل زنده می‌کند و هر غنچه‌ای که در اثر این باران می‌شکفد، رایحه‌ی کلام وحیرا منتشر می‌سازد. این تشبیه اشاره به برکات قرآن و وحی الهیدارد که دل‌ها را از جهلو ظلماتمی‌رهاند.

دلی کو زِ یاد خدا پر شود
زِ هر وسوسه پاک و مطهر شود

دل آنگاه که با یاد خداآباد شود، از وسوسه‌های شیطانیو آلایش‌های نفسانیپاک و منزه می‌گردد. اشاره به این مضمون قرآنی دارد:
"أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ" (رعد: ۲۸)

اگر دل زِ غیر خدا خالی است
بهاری در آن سبز و خوش‌حالی است

در این بیت، خلوص دلشرط تجلی انوار الهیمعرفی شده است. دلی که از وابستگی‌های غیر الهیتهی شود، محل ظهور بهار معنویخواهد شد. این مفهوم با آموزه‌های توحید افعالیو تصفیه‌ی قلبدر عرفان اسلامی‌هماهنگ است.

چو باران لطفش به جان می‌وزد
"رجالی" زِ وصلش سخن می‌زند

این بیت پایانی، باران رحمت خداوندرا عامل الهام شاعرانهمی‌داند. شاعرتحت تأثیر این عنایات الهی، ذکر وصال و عشق حقرا در کلام خویشجاری می‌سازد و بر پیوستگی کلام عرفانیبا عنایت خداوندتأکید دارد.

جمع‌بندی نهایی:

این سروده تأکیدی است بر این‌که بهار حقیقینه در تغییر فصل، بلکه در شکفتن نور ایمان و محبت الهی در دلاست. شاعر با بهره‌گیری از مفاهیم قرآنیو عرفانی، رحمت الهیرا به بارانی جان‌بخشتشبیه کرده که دل را از غفلتو تعلقاتمی‌رهاند و به وصال معبودمی‌رساند.

این شعر با زبانی عرفانی و لطیفاز بهار معنویسخن می‌گوید. بهار حقیقیاز لطف الهیسرچشمه گرفته و دل‌های مشتاقرا به سوی نور ایمانو وصال حقرهنمون می‌سازد.

سراینده

دکتر علی رجالی