دسته‌بندی واژگان عرفانی بر اساس موضوعات:
الف) ذکر و یاد خدا
- ذکر خفی: یاد خدا در دل بدون استفاده از زبان.
- ذکر جلی: یاد خدا با زبان و صدای بلند.
- لبیک عشق: پاسخ عاشقانه به ندای الهی.
- لبیک حقیقت: پاسخ مثبت به ندای خداوند برای قرب و وصال.
ب) نور و ظلمت در عرفان
- نور ایمان: نوری که دل مؤمن را روشن و از شک خالی می‌کند.
- ظلمات جهل: تاریکی که در اثر دوری از معرفت و حقایق الهی ایجاد می‌شود.
- نور الهی: پرتوی از وجود خداوند که دل عارفان را روشن می‌کند.
- نور محمدی: اولین مخلوق الهی که از آن همه عالم خلق شد.
- نور علوی: نوری که از مقام ولایت علی (ع) سرچشمه می‌گیرد.
- آفتاب توحید: نور یگانگی خداوند که بر دل سالک می‌تابد.
- نور صافی: نوری که بدون هیچ کدورتی از حقیقت می‌تابد.
- شمس حقیقت: خورشید حقیقت که بر دل سالک می‌تابد و او را روشن می‌سازد.
ج) مفاهیم توحیدی و الهی
- اسم جامع: اسمی‌از خداوند که همه صفات او را شامل می‌شود، مانند "الله".
- دریای توحید: استعاره‌ای برای یگانگی مطلق حق.
- باده وحدت: حالتی که عارف در آن کثرت را فراموش کرده و به یگانگی حق می‌رسد.
- موج وحدت: حرکت به سوی خداوند در دریای یگانگی.
- دریای بی‌کران: استعاره‌ای برای ذات بی‌پایان خداوند.
د) سیر و سلوک عرفانی
- نیل وصال: رسیدن به خداوند پس از سلوک و تلاش فراوان.
- نردبان سلوک: مراحلی که عارف برای رسیدن به خداوند طی می‌کند.
- وادی فنا: مرحله‌ای که سالک در آن همه چیز جز خدا را فراموش می‌کند.
- وادی بقا: مرحله‌ای که سالک به بقا در خداوند می‌رسد.
- وادی حیرانی: مرحله‌ای که سالک در مواجهه با عظمت حق حیرت‌زده می‌شود.
- بحر فنا: دریای نابودی که سالک باید در آن از خود بی‌خود شود.
- وادی فنا فی الله: مسیری که سالک در آن به کلی خود را از میان برمی‌دارد.
- منزل انس: مرحله‌ای که سالک در آن با خداوند انس می‌گیرد.
ه) عشق و اشتیاق عرفانی
- سوز دل: حالت درد و اشتیاقی که عارف در اثر دوری از خدا تجربه می‌کند.
- آتش هجران: سوزی که ناشی از جدایی و دوری از حق است.
- لذت قرب: لذتی که عارف در نزدیکی به خداوند احساس می‌کند.
- رنج فراق: رنجی که ناشی از دوری و هجران از خداوند است.
- مستی عشق: حالت بی‌خودی ناشی از عشق الهی.
- باده ازلی: شراب معرفتی که از ازل به عاشقان داده می‌شود.
- سوز عاشقانه: درد و حرارتی که عشق به خداوند در دل ایجاد می‌کند.
- فراز عشق: بالاترین مرتبه عشق الهی که سالک به آن دست می‌یابد.
- قبای وصال: لباسی استعاری که سالک با رسیدن به حق می‌پوشد.
و) معرفت و حقیقت
- گوهر معرفت: حقیقتی گران‌بها که در دل عارفان آشکار می‌شود.
- لؤلؤ وجود: ذات خالص و پاک انسان که با حق ارتباط دارد.
- چشمه حکمت: منبعی از معرفت که از دل پاک عارف می‌جوشد.
- آینه تجلی: قلبی که حقایق الهی در آن بازتاب می‌یابد.
- عین عیان: دیدن حقیقت بدون واسطه، مستقیماً از طریق قلب.
- فرقان: توانایی تمایز میان حق و باطل.
- سرّ مستور: حقیقت پنهانی که فقط برای اهل دل آشکار می‌شود.
- راز آفرینش: حقیقتی که در پس خلقت عالم نهفته است.
ز) دنیا و موانع سلوک
- طلسم دنیا: فریبندگی دنیا که سالک را از حق بازمی‌دارد.
- زنگار دل: آلودگی‌های نفسانی که دل را از حقیقت دور می‌کند.
- دم سرد: حالت افسردگی یا رکود روحانی که سالک باید از آن عبور کند.
- نقش خیال: تصاویری که در قلب و ذهن سالک نقش می‌بندد و باید از آن عبور کرد.
ح) مفاهیم روحانی و شهود
- رؤیت حق: دیدن خداوند با چشم دل و معرفت، نه چشم ظاهری.
- شهود: دیدن حقایق معنوی با چشم دل.
- سروش غیب: پیام‌هایی که از عالم غیب به دل عارف می‌رسد.
- جلوه حسن: تجلی زیبایی خداوند در مظاهر مختلف.
- جلوه جانان: ظهور محبوب الهی در دل عاشق.
- فجر معرفت: طلوع حقایق الهی بر دل سالک.
- زمزم معرفت: آب حیات معنوی که عطش روح را فرو می‌نشاند.
- اشراق: تجلی حقایق معنوی بر دل.
ط) مقامات و مراتب عرفانی
- نفس لوامه: مرحله‌ای از نفس که انسان را به خاطر گناهان سرزنش می‌کند.
- نفس مطمئنه: مرحله‌ای از نفس که در آن آرامش کامل به خاطر اعتماد به خداوند به دست می‌آید.
- سرمدیت: صفت ابدی بودن خداوند که فراتر از زمان و مکان است.
- کیمیای عشق: نیرویی که هر چیز را به حقیقت الهی تبدیل می‌کند.
- صراط حق: راه مستقیم به سوی خداوند که عارف باید از آن عبور کند.
- مرکز دایره وجود: خداوند به‌عنوان نقطه اصلی و محور همه هستی.
- نقطه وحدت: مرکز همه هستی که از آن کثرت نشأت می‌گیرد.
- طور وراء طور: مرحله‌ای که فراتر از مراتب عادی شناخت است و تنها برای عارفان خاص قابل‌درک است.
این دسته‌بندی می‌تواند برای سامان‌دهی بهتر مفاهیم و استفاده در سرودن اشعار عرفانی مفید باشد. آیا مایل هستید این دسته‌بندی را گسترش دهیم یا توضیحات بیشتری به برخی از مفاهیم اضافه کنیم؟