باسمه تعالی
شرح ابیات «نصیحت (۴)»
– سراینده: دکتر علی رجالی
این سروده مجموعه‌ای از پندهای اخلاقی، عرفانی و اجتماعی است که خواننده را به تقوا، صبر، پرهیز از دنیاپرستی، محبت و دوری از صفات ناپسند دعوت می‌کند. در ادامه، هر بیت همراه با شرح ارائه می‌شود.
۱. گر نداری معرفت در راه حق / پای خود بر غیر آن هرجا مکن
شرح:
این بیت بر اهمیت شناخت و معرفت در مسیر حق تأکید دارد. شاعر توصیه می‌کند که اگر کسی هنوز آگاهی کافی از راه درست ندارد، نباید بی‌پروا به مسیرهای دیگر قدم بگذارد، زیرا بدون آگاهی، احتمال انحراف از مسیر حقیقت زیاد است.
۲. دور این دنیای فانی گشته‌ای / خواب آن را خانه‌ی رویا مکن
شرح:
در این بیت، فانی بودن دنیا و زودگذری آن مورد توجه قرار گرفته است. شاعر هشدار می‌دهد که نباید دنیا را جایگاه رؤیاها و آرزوهای پایدار تصور کرد، زیرا این دنیا در حقیقت، خانه‌ای ناپایدار و گذرا است.
۳. گر گرفتی گنج دنیا را ز چرخ / دل به آن هرگز مبند و جا مکن
شرح:
این بیت به ناپایداری ثروت دنیا اشاره دارد. "چرخ" نمادی از روزگار است که ممکن است ثروت را به کسی بدهد و از دیگری بازپس گیرد. شاعر توصیه می‌کند که حتی در صورت دستیابی به ثروت، نباید به آن دل بست، زیرا دنیا ناپایدار است.
۴. ثروت دنیا اگر در دست توست / دل بدان مشغول و بی‌پروا مکن
شرح:
در این بیت، شاعر بر این نکته تأکید می‌کند که داشتن ثروت نباید موجب وابستگی و غفلت از معنویت شود. انسان باید از ثروت بهره ببرد، اما دل‌بستگی به آن نداشته باشد.
۵. گر شود نامهربانی سوی دوست / رشته‌ی الفت ز هم، دعوا مکن
شرح:
این بیت به اهمیت حفظ روابط دوستانه اشاره دارد. شاعر توصیه می‌کند که اگر از سوی دوست، نامهربانی یا رنجشی رخ داد، نباید سریعاً پیوند دوستی را گسست، بلکه باید با مدارا و گذشت، روابط را حفظ کرد.
۶. هر که را دنیا کند غافل ز حق / مهر و تقوا بر دلش معنا مکن
شرح:
شاعر در این بیت هشدار می‌دهد که دنیاپرستی باعث غفلت از حق و حقیقت می‌شود. کسانی که غرق در مادیات شده‌اند، ارزش معنویت را درک نمی‌کنند، بنابراین نباید انتظار داشت که آنان به مفاهیمی‌چون مهر و تقوا اهمیت دهند.
۷. هر چه را بینی فنا گردد بشر / غصه‌های بی‌سبب، افشا مکن
شرح:
این بیت یادآور این حقیقت است که هر آنچه در این دنیا وجود دارد، روزی از بین خواهد رفت. شاعر توصیه می‌کند که نگرانی و غصه‌های بی‌مورد را مطرح نکنیم و خود را درگیر اموری نکنیم که پایدار نیستند.
۸. گر نمودی بر کسی کار نکو / اجر آن را با ریا افشا مکن
شرح:
این بیت بر اخلاص در کار نیک تأکید دارد. شاعر توصیه می‌کند که اگر کار خیری انجام شد، نباید آن را با ریا و خودنمایی همراه کرد، زیرا این کار از ارزش معنوی آن می‌کاهد.
۹. گر ندانی قدر لبخندی ز عشق / دل ز مردم بی‌سبب شیدا مکن
شرح:
شاعر در این بیت، به ارزش عشق و محبت اشاره می‌کند. اگر کسی مفهوم حقیقی عشق را درک نکرده باشد، نباید بی‌جهت دلبسته و شیفته دیگران شود، زیرا عشق واقعی با معرفت همراه است.
۱۰. مهربانی گر به دل مأوا گرفت / این صفت را خرج هر بیجا مکن
شرح:
این بیت بر اهمیت استفاده درست از مهربانی تأکید دارد. شاعر توصیه می‌کند که مهربانی باید در جای مناسب به کار رود و نباید آن را بی‌هدف و بدون تشخیص خرج کرد.
۱۱. گر بدی دیدی، به نیکی لب گشا / با بدان، خود را برابر جا مکن
شرح:
این بیت آموزه‌ای اخلاقی است که بر اهمیت مقابله با بدی از طریق نیکی تأکید دارد. شاعر توصیه می‌کند که نباید در برابر بدی، با بدی پاسخ داد، بلکه باید با نیکی رفتار کرد.
۱۲. هر که را آرامشی بخشیده حق / با دل آسوده‌اش، غوغا مکن
شرح:
در این بیت، شاعر به اهمیت آرامش درونی اشاره می‌کند. اگر کسی به آرامش حقیقی رسیده است، نباید او را با مسائل دنیوی و نزاع‌های بیهوده آشفته کرد.
۱۳. گر کسی بر جان تو زخمی‌زند / کینه را در سینه، بر فردا مکن
شرح:
این بیت دعوت به گذشت و بخشش دارد. شاعر توصیه می‌کند که اگر کسی به ما آسیبی رساند، نباید کینه او را در دل نگه داشت و به فکر انتقام بود، بلکه باید با بزرگواری از آن گذشت.
۱۴. خوب دیدن خصلت پیغمبران / زشت را در دیگران پیدا مکن
شرح:
این بیت بر اهمیت خوش‌بینی و نیک‌اندیشی تأکید دارد. پیامبران الهی همیشه به دنبال دیدن خوبی‌ها بودند، بنابراین انسان نیز نباید به دنبال یافتن عیب‌های دیگران باشد.
۱۵. گر به راهی سخت و دشوار آمدی / پای خود را سست در صحرا مکن
شرح:
این بیت به استقامت در مسیر زندگی اشاره دارد. اگر در راهی دشوار قرار گرفتیم، نباید دلسرد شویم، بلکه باید با اراده و صبر ادامه دهیم.
۱۶. زندگی پر پیچ و خم باشد ز رنج / صبر را از سینه‌ی خود، وا مکن
شرح:
در این بیت، شاعر به سختی‌های زندگی اشاره می‌کند و تأکید دارد که صبر بهترین راه‌حل برای گذر از این مشکلات است.
۱۷. گر که سختی بر دل و صورت زند / چهره را با اشک خود، شیدا مکن
شرح:
این بیت توصیه‌ای به خویشتن‌داری است. اگر سختی‌ها به انسان هجوم آوردند، نباید با گریه و زاری، خود را در برابر دیگران بی‌تاب نشان داد.
۱۸. هر که را صبر و تحمل پیشه کرد / حکمتی را بی‌سبب سودا مکن
شرح:
این بیت به ارتباط میان صبر و حکمت اشاره دارد. کسی که صبور باشد، به درک و معرفت می‌رسد، بنابراین نباید بدون دلیل و تأمل به دنبال حکمت‌های عمیق بود.
۱۹. گر خدا را در دلت مأوا دهی / دل به غیر از رحمتش شیدا مکن
شرح:
این بیت توصیه می‌کند که اگر کسی حقیقتاً خدا را در قلب خود جای دهد، نباید دلبسته چیزهای دیگر شود، زیرا تنها رحمت الهی پایدار است.
۲۰. دوستی گر بی‌ریا و صادق است / راه آن را بسته بر دنیا مکن
شرح:
در این بیت، شاعر بر ارزش دوستی‌های خالصانه تأکید دارد و توصیه می‌کند که نباید این روابط را تحت تأثیر مسائل مادی قرار داد.
۲۱. رنج دنیا را "رجالی" ره مبر / دیده را در حسرت فردا مکن
شرح:
این بیت، نتیجه‌گیری از ابیات قبل است. شاعر تأکید دارد که نباید زندگی را با حسرت‌های بی‌پایان سپری کرد، بلکه باید در لحظه زندگی کرد و از آن بهره برد.
این مجموعه، سرشار از پندهای اخلاقی و عرفانی است که با بیانی ساده و روان ارائه شده‌اند و مضامین ارزشمندی را در خود جای داده‌اند.