رسالت

باسمه تعالی

متن و شرحقصیده نصیحت(۳)

شرح :

۱. زندگی را بر ستم، برپا مکن / گر نباشد حق تو، دعوا مکن

این بیت آغازگر شعر و حامل پیامی‌اخلاقی و عدالت‌خواهانه است. شاعر توصیه می‌کند که زندگی را بر پایه‌ی ظلم و ستم بنا نکنیم و اگر حقی برایمان نیست، نباید در پی نزاع و جدل باشیم. این توصیه، برگرفته از آموزه‌های اخلاقی اسلام و نهج‌البلاغه است.

۲. بر مدار عدل، ره پیدا نما / هرچه ناحق باشدش، امضا مکن

اینجا شاعر رعایت عدالترا معیار یافتن راه صحیح در زندگی معرفی می‌کند. مصرع دوم به وضوح توصیه می‌کند که نباید ناحق را تأیید یا امضا کرد، که باز هم برگرفته از اصول دینی و اخلاقی است.

۳. در قفس گر مانده‌ای، تدبیر کن / قفل را با آه خود، رسوا مکن

این بیت به مفهوم تسلیم نشدن در برابر سختی‌ها و چاره‌اندیشی در مشکلاتاشاره دارد. "قفس"استعاره‌ای از گرفتاری‌های زندگی است و شاعر توصیه می‌کند که به‌جای ناله و شکایت، باید تدبیر و چاره‌اندیشیکرد.

۴. هر که را در بند دیدی، یاری‌اش / غفلت از حال دل شیدا مکن

در این بیت شاعر بر مسئولیت اجتماعی و کمک به دیگرانتأکید دارد. "دل شیدا"می‌تواند اشاره‌ای به دلی باشد که درگیر محبت و انسان‌دوستی است و نباید از احوال دیگران غافل شود.

۵. هر کجا ظلمی‌ببینی، لب گشا / راه عدل آموز و بی‌پروا مکن

این بیت به لزوم امر به معروف و نهی از منکراشاره دارد. "بی‌پروا مکن"می‌تواند به این معنی باشد که در مقابله با ظلم، شتاب‌زده و نسنجیده عمل نکنیم، بلکه با حکمت و تدبیر اقدام کنیم.

۶. بند و زنجیر از دلت بیرون نما / بندگی را در جهان معنا مکن

این بیت دعوت به آزادگی معنوی و فکریاست. "بند و زنجیر"استعاره از وابستگی‌های دنیا و تعصبات نادرست است. مصرع دوم بر پرهیز از بردگی دنیوی تأکید دارد.

۷. بندگی تنها سزای کبریاست / بنده را تسلیم هر بلوا مکن

این بیت تأکید می‌کند که تنها خدا شایسته‌ی بندگی است و انسان نباید در برابر آشوب‌های دنیوی و خواسته‌های نفسانی تسلیم شود.

۸. راز خلقت را ندانستی هنوز / پس سخن بی‌حجت و بیجا مکن

شاعر هشدار می‌دهد که بدون آگاهی و شناخت، نباید سخن گفت. این توصیه به تفکر و تدبراشاره دارد و یادآور آیات قرآن درباره‌ی پرهیز از سخن گفتن بدون علم است.

۹. گر نباشد نور حق در جان تو / راه را بی‌راهنما، پیدا مکن

این بیت اشاره به لزوم هدایت الهی و داشتن مرشد در مسیر زندگیدارد. "نور حق"استعاره از معرفت الهی است و "راهنما"می‌تواند اشاره به پیامبران، امامان یا عرفای الهی داشته باشد.

۱۰. هر که را نیکی رساندی، بی‌طمع / بر عمل، منت ز خود افشا مکن

اینجا شاعر بر اخلاص در نیکی کردنتأکید دارد. اشاره به این دارد که نیکی باید برای خدا و بدون انتظار پاداشباشد.

۱۱. سایه‌ی لطف خدا بر عالم است / خویش را از مهر او، تنها مکن

این بیت یادآور رحمت گسترده‌ی الهیاست. شاعر توصیه می‌کند که خود را از لطف الهی محروم نکنیم، بلکه با تقرب به خداوند، از رحمت او بهره‌مند شویم.

۱۲. عمر کوتاه است و فرصت بی‌ثبات / وقت خود را صرف هر رویا مکن

در این بیت به کوتاهی عمر و ناپایداری دنیااشاره شده است. شاعر هشدار می‌دهد که نباید عمر را با خیالات و آرزوهای بی‌سرانجام تلف کرد.

۱۳. هر که را دیدی گرفتار بلا / در ره خدمت دمی‌حاشا مکن

اینجا شاعر به کمک کردن به گرفتاران و نیازمندانتوصیه می‌کند و می‌گوید که نباید از یاری رساندن شانه خالی کرد.

۱۴. زندگی را با صداقت نقش زن / حیله را با مهر، هم‌آوا مکن

در این بیت شاعر صداقت را اساس زندگی معرفی می‌کند و هشدار می‌دهد که نباید حیله‌گری را با محبت ظاهری بپوشانیم.

۱۵. گر صبوری هست راه زندگی / ناله را در سینه‌ات مأوا مکن

این بیت به صبر و بردباریاشاره دارد و توصیه می‌کند که نباید در برابر سختی‌ها مدام شکایت کرد، بلکه باید استقامت داشت.

۱۶. آن که را صبر و رضا سرمایه شد / راه را بی‌حکمت و بینا مکن

شاعر صبر و رضارا سرمایه‌ی اصلی زندگی می‌داند و می‌گوید که نباید بدون حکمت و بینش راهی را در پیش گرفت.

۱۷. بر کلام ناروا مهر سکوت / حرف ناحق را به دل، معنا مکن

در این بیت بر پرهیز از سخنان نادرست و دروغتأکید شده است.

۱۸. گر که دنیا بر تو تنگ آید چنان / سینه را از درد، بی‌پروا مکن

این بیت به تحمل سختی‌های دنیااشاره دارد و می‌گوید که نباید در برابر مشکلات، بی‌تابی کرد.

۱۹. در بلا، صبر است درمانِ امید / زخم را بی‌مرهمی، افشا مکن

شاعر صبر را درمان سختی‌هامعرفی می‌کند و توصیه می‌کند که نباید دردهای درونی را بی‌محابا فاش کرد.

۲۰. گر خدا را بنده‌ای، تسلیم باش / زندگی را جز در او، معنا مکن

اینجا بر توحید و بندگی خداتأکید شده و توصیه می‌شود که زندگی را تنها با یاد خدا معنا کنیم.

۲۱. عشق را گر بی‌ریا جویی، بدان / دل به هر بیگانه‌ای شیدا مکن

این بیت هشدار می‌دهد که عشق حقیقی باید خالص و الهی باشد و نباید دل را به افراد نالایق سپرد.

۲۲. عشق را گر بی‌ریا جویی، عزیز / دل به هر نااهل و ناپیدا مکن

همان پیام بیت قبلی با تأکید بر اهل بودن معشوق حقیقیتکرار شده است.

۲۳. گر بیاموزی حقیقت را ز دل / عشق را آلوده‌ی دنیا مکن

اینجا شاعر عشق پاک و حقیقی را از دلبستگی‌های دنیوی جدا می‌کندو توصیه می‌کند که نباید عشق را به دنیا آلوده ساخت.

۲۴. هر که را دیدی ز غم آشفته دل / راز دل را از نگاهش اخفا مکن

در این بیت شاعر توصیه می‌کند که نباید از احوال دل‌شکستگان و اندوهگینان غافل شد.

۲۵. گر نگاهت رنگ شوقی می‌دهد / جام دل را بر غریبان وا مکن

این بیت به حفظ وقار و پرهیز از آشکار کردن احساسات در برابر افراد نامحرم و ناآشنااشاره دارد.

۲۶. عشق یزدان از هوس‌ها برتر است / راه را با خواهشت، شیدا مکن

شاعر عشق الهی را از هوس متمایز می‌کندو هشدار می‌دهد که نباید مسیر زندگی را با خواهش‌های نفسانی گره زد.

۲۷. گر دلت در آتش عشقش خموش / اشک را نذر غم دنیا مکن

اینجا شاعر توصیه می‌کند که اگر عشق الهی در دل شعله‌ور شد، نباید اشک را برای غم‌های دنیوی هدر داد.

(ادامه دارد...)

۲۸. عشق اگر راه تو را روشن کند / راه دل را بسته بر فردا مکن

در این بیت شاعر عشق حقیقی را به نوری تشبیه کرده که راه زندگی را روشن می‌کند. اما هشدار می‌دهد که نباید این عشق را به آینده‌ای نامعلوم و خیالی محدود کرد، بلکه باید آن را در لحظه درک و تجربه کرد. این توصیه یادآور آموزه‌های عرفانی است که بر لحظه‌ی حال و حضور در اکنونتأکید دارند.

۲۹. عاشقان را امتحان ره می‌برند / پس گلایه‌ای "رجالی"، وا مکن

اینجا شاعر به خود خطاب کرده و متذکر می‌شود که راه عشق، راهی پر از آزمون و امتحان استو نباید از دشواری‌های آن شکایت کرد. در عرفان، این باور وجود دارد که سختی‌های راه عشق، نشانه‌ی ارزشمند بودن آن استو تنها عاشقان حقیقی این مسیر را طی خواهند کرد.

جمع‌بندی و تحلیل کلی شعر

شعر "نصیحت (۳)" مجموعه‌ای از حکمت‌ها و پندهای اخلاقی و عرفانیاست که در قالب امر و نهیبیان شده است. شاعر در این سروده، مجموعه‌ای از اصول اساسی را برای یک زندگی اخلاقی، عارفانه و متعهدانهمطرح می‌کند.

محورهای اصلی شعر:

۱. عدالت و حق‌طلبی

• زندگی را نباید بر اساس ستم بنا کرد.
• باید در مسیر عدالت گام برداشت و از تأیید ناحق پرهیز نمود.

۲. مبارزه با ظلم و بی‌عدالتی

• در برابر ظلم نباید سکوت کرد.
• باید در کمک به ستمدیدگان کوشا بود.

3. آزادگی و استقلال فکری

   • نباید اسیر قفس (وابستگی‌های دنیوی) شد.
   • تنها خداوند شایسته‌ی بندگی است و نباید در برابر فتنه‌ها تسلیم شد.

4. اخلاص و پرهیز از ریا

   • نباید نیکی را با منت همراه کرد.
   • صداقت باید اساس رفتار باشد.

5. صبر و استقامت در برابر مشکلات

   • دنیا پر از بلا و آزمون است و صبر، کلید عبور از مشکلات است.
   • نباید در برابر سختی‌ها بی‌تابی کرد.

6. معنویت و عشق الهی

   • عشق حقیقی، عشق الهی است و نباید آن را با هوس‌ها آلوده کرد.
   • عاشقان در مسیر عشق الهی امتحان می‌شوند و باید این سختی‌ها را پذیرفت.

سبک و زبان شعر

• زبان ساده و صمیمی، اما در عین حال حکمت‌آمیز است.
• ساختار نصیحت‌گونه و امر و نهی مستقیمدارد که یادآور اشعار اخلاقی بزرگان مانند سعدی و مولانااست.
• از تشبیه، استعاره و نمادهای عرفانی(مانند قفس، زنجیر، نور حق و...) برای انتقال مفاهیم استفاده شده است.

نتیجه‌گیری

این شعر، مجموعه‌ای از نکات کلیدی برای یک زندگی متعالی و معنویرا ارائه می‌دهد. شاعر در خلال این ابیات، خواننده را به عدالت، صداقت، صبر، آزادگی و عشق الهیدعوت می‌کند و در نهایت، تأکید دارد که راه عشق پر از آزمون است، اما نباید از این مسیر گلایه کرد.

این سروده‌ علاوه بر اینکه حامل مفاهیم عمیق عرفانی است، از زبان روان و بیانی مؤثرنیز بهره می‌برد که آن را برای طیف گسترده‌ای از خوانندگان جذاب و تأثیرگذار می‌سازد.

سراینده

دکتر علی رجالی